bić

Z Wikisłownika – wolnego słownika wielojęzycznego
Podobna pisownia Podobna pisownia: BICbicbič

bić (język polski)[edytuj]

dziecko bije (1.1) drugie
zakonnik bije (1.2) w dzwony
serce bije (1.4)
ktoś bije (1.5) figurę
oni biją (1.6) monety
oni biją (1.7) w bębenki
oni się biją (2.1)
wymowa:
?/i, IPA[bʲiʨ̑], AS[bʹić], zjawiska fonetyczne: zmięk.
znaczenia:

czasownik przechodni niedokonany

(1.1) uderzać kogoś, zadawać komuś ból
(1.2) o dzwonie i zegarze wytwarzać głośne odgłosy pracy
(1.3) o skrzydłach i rękach machać nimi
(1.4) o sercu / pulsie normalna lub (częściej) wzmożona, czynność serca, odczuwalny puls
(1.5) w grach zabierać przeciwnikowi kartę, pionka, itp.
(1.6) o monetach, medalach produkować za pomocą stempla lub prasy
(1.7) uderzać w jakiś instrument perkusyjny
(1.8) zabijać zwierzęta
(1.9) wojsk. strzelać z dział, armaty; o armatach: wystrzeliwać pociski
(1.10) st.pol. napadać[1]
(1.11) st.pol. wbijać, zakładać[1]
(1.12) st.pol. walczyć wręcz[1]
(1.13) st.pol. o opadach atmosferycznych: padać[1]
(1.14) st.pol. o koniu: kopać[1]
(1.15) st.pol. o piłce: odbijać[1]
(1.16) st.pol. grzmieć[1]
(1.17) st.pol. rzucać[1]
(1.18) st.pol. biec prosto[1]
(1.19) st.pol. zmierzać do czegoś[1]

czasownik zwrotny niedokonany bić się

(2.1) walczyć z przeciwnikiem lub wrogiem
(2.2) zmagać się z jakimiś trudnościami
(2.3) gw. (Bukowina) o klaczy: mieć popęd płciowy[2]
odmiana:
(1.1-8) koniugacja Xa
(2.1-2) koniugacja Xa
przykłady:
(1.1) Wiktorio, nie bij pana, bo się spocisz!
(1.2) Na Anioł Pański biją dzwony.
(1.3) Pisklak bije powietrze skrzydłami bezskutecznie, próbując wzlecieć.
(1.4) Ale mi serce bije ze strachu.
(1.4) Na widok Pawła, Eli mocniej zabiło serce.
(1.7) Już tam ociec do swej Basi mówi zapłakany: „słuchaj jeno, pono nasi biją w tarabany[3].
(1.8) Muchy i karaluchy można bić złożoną gazetą.
składnia:
kolokacje:
(1.?) bić brawo • bić rekordy
(1.6) bić monetę / medal
(1.9) bić z dział/armat
synonimy:
(1.1) uderzać, tłuc; wulg. reg. śl. ciulać
(1.2) tykać
(1.3) machać
(1.6) emitować, wybijać
(1.7) bębnić
(1.8) tłuc
(1.9) strzelać,
(2.1) nawalać się, tłuc się
antonimy:
hiperonimy:
hiponimy:
holonimy:
meronimy:
wyrazy pokrewne:
rzecz. bicie n, bitka ż, bitwa ż, bijak m, odbijacz mrz, bijatyka ż, rozbicie n, dobicie n
czas. rozbić, bijać, dobić dk., nabić dk., obić dk., odbić dk., przybić dk., podbić dk., ubić dk., wbić dk., wybić dk., zabić dk., przybijać ndk., wbijać ndk., dobijać ndk., nabijać ndk., obijać ndk., odbijać ndk., pobijać ndk., ubijać ndk., wbijać ndk., wybijać ndk.
przym. bity, bitny, bitewny
związki frazeologiczne:
a u was biją Murzynówbić głową w murbić jak w kaczy kuperbić na głowębić kogoś w czambułbić na alarmbić pianębić pięścią w stółbić się z myślamibić po oczachbić się w czołobić się w cudze piersibić się w piersibić pokłonybić w dzwony na trwogę / bić na trwogębiją Boże bębnybity, ale sytyczyjeś serce bije dla kogośkomu bije dzwon?gdzie dwóch się bije, tam trzeci korzystaniech cię kule bijąjak chłop baby nie bije, to w niej wątroba gnije / kiedy mąż żony nie bije, to w niej wątroba gnije, a kiedy ją przechlasta, to w niej wątroba przyrastabłogosławióna baba, co chłopa bije, a przeklynty chłop, co sie ji do (sic!)kto dobrze kocha, ten tęgo bijeorzech, sztokfisz, niewiasta jednym kształtem żyją, nic dobrego nie czynią, kiedy ich nie bijąna świętą Zofiję deszcz po polach bijebić, aż będzie w niebie słychaćbić, ile wleziebić się dobrze w wielkiej kupie, a jeść w małejw małej kompanii pij, w dużej się bijbij się choćby z diabłem, aby w dobrej sprawiedzielnie bił, tęgo pił, ale Boga kochałkiedy nie biją, to jeszcze nie bolikto bije, bywa też i bityjak kto chce kogo bić, musi koniecznie i sam przy tym byćkto dobrze kocha, ten tęgo bijenie liczba bije, ale męstwogdy ręka nie szermuje, szabla sama nie bijewrzeszczy, a jeszcze go nie biją[4]wulg. bić konia
etymologia:
uwagi:
tłumaczenia:
źródła:
  1. 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 Zenon Klemensiewicz, Historia języka polskiego, PWN, Warszawa 2002, s. 130.
  2. Zbigniew Greń, Helena Krasowska, Słownik górali polskich na Bukowinie, SOW, Warszawa 2008, s. 32; dostęp: 27 października 2018.
  3. J. Wybicki Mazurek Dąbrowskiego
  4. Jan Tokarski, A ileż to kłopotu… ze spójnikiem „a”, „Poradnik Językowy” nr 4/1951, s. 5.