Przejdź do zawartości

Wikisłownikarz:Grzegorz Kotlarz/Brudnopis

Z Wikisłownika – wolnego słownika wielojęzycznego

< Wikisłownikarz:Grzegorz Kotlarz

Gwara kujawska w okolicach Straszewa[edytuj]

Języki i dialekty Europy Środkowo-Wschodniej

Do dziś zachowała się tutaj charakterystyczna gwara świadcząca o odrębności kulturowej Kujawiaków. W historii Straszewa miejscowa gwara stanowiła poczucie wspólnoty i źródło kultury duchowej. Dawała poczucie inności i odrębności kulturowej kujawiaków i straszewiaków. Dające się w niej zauważyć wpływy języków rosyjskiego, niemieckiego, języka jidysz, a także wpływy językowe regionów ościennych stanowią świadectwo bogactwa historii miejscowego języka i jako elementy ekspresyjne wzbogacają go. Warunki, w jakich kształtowała się gwara w okolicach Straszewa można przyrównać do warunków na terenach pogranicza. Straszewo wielokrotne zmieniało swoją przynależność administracyjną i państwową (zabory, okupacja). Tak jak w przypadku pogranicza okolice Straszewa stanowiły często obszar stykających się kultur, różnych grup etnicznych i narodowych. Na skutek oddziaływania na siebie wzajemnie się warunkujących i uzupełniających czynników geograficznych (terytorialnych), językowych i kulturowych wykształciła się swoista gwara charakterystyczna dla okolic Straszewa. Poza wyżej wymienionymi czynnikami na miejscową gwarę miały wpływ: ogólnopolski język urzędowego i język kościelny.

Indeks:

A B C Ć D E F G H I J K L Ł M N O Ó P R S Ś T U W Z Ź Ż

A[edytuj]

ady – ależ, przecież
adyć – już, teraz, zaraz
ajuści – a jakże, jeszcze czego
akuratny – dokładny

(wróć do indeksu)

B[edytuj]

babok – strach na wróble, suchy smark w nosie
baczyć – pilnować
bania - dynia
bebech – brzuch
bebechy – trzewia, wnętrzności lub pościel
bednorz – bednarz
bekón – bekon
berbelucha – mętna ciecz, brudna woda
betón – beton
bety – pościel
bez – poza znaczeniem ogólnopolskim również jako zaimek "przez"
bida – bieda, lub dwukołowy powóz konny
błóna – błona
błónd – błąd
błóndzić – błądzić
błyndny – błędny
boba – ciepła zimowa czapka futrzana
bochynek – bochenek
bodej – bodaj
bogać tam – zwątpienie
bogać – gdzież tam, ależ
boleoczy – jaskier – roślina zielna z rodziny jaskrowatych
bolóncy – bolący
bolónczka – bolączka
borgować – pożyczać (borgować to także sprzedawać na kredyt {w małym sklepiku – swoim}, na borg, na zeszyt, "na krychę")
bożo krówka – biedronka
bón – bób
bratowo – bratowa
brezynt – brezent
brnónć – brnąć
bróna – brona
brónić – bronić
brónować – bronować
brónz – brąz
brónzowy – brązowy
bryczka – powóz konny
brynda – denaturat
bryndka – denaturat
bómba – bomba
bómbel – bąbel
bónk – bąk
burok – burak
burtnik – krawężnik

(wróć do indeksu)

C[edytuj]

całki – cały
chabatuła – chrust, suche igliwie z gałązkami wykorzystywane na opał
chabeta – chudy koń
chachoł – kark, kołnierz
chałupa – wiejski dom
charchać – kaszleć, pochrząkiwać
charchlać – kaszleć, pochrząkiwać
chechłacz – woreczek z tkaniny. Po wsypaniu do niego cukru wkładany niemowlakowi do ust, jak obecnie smoczek–gryzak
chechłacz – szczotka do czyszczenia krów
cherlok – cherlak
chęchy – wertepy, zarośla
chichrać się – śmiać się
chlib – chleb
chliw – chlew
chłopok – chłopak
chmara – dużo, wielka liczba (np. fruwa chmara ptaków)
chocioż – choć, chociaż
chodzić po gościach – wybierać się w gościnę, odwiedać
chuncwot – łobuz, urwis
chybotać się – chwiać się, kołysać się
chycać – skakać
cięgiem – ciągle, wciąż
cimno – ciemno
cincie – cięcie
cingim – ciągle, wciąż, bez przerwy
cinki – cienki
cinty – cięty
cinżki – ciężki
cinżor – ciężar
ciń – cień
ciułać – oszczędzać, zbierać, gromadzić
ciunć – ciąć
cióngnónć - ciągnąć
cknić – tęsknić
cmyntorz – cmentarz
coby – aby, żeby
coroz – coraz
cudok – cudak, dziwak
cug – prąd powietrza, przeciąg, ciąg w kominie
cumber – comber
cweter – swetwr
cybula – cebula
cyganić – kłamać
cykor – strach
cykoria – cykoryja
cymboł – cymbał
cymynt – cement
cyntrefuga – wirówka do mleka
cyntryfuga – wirówka do mleka
cysorz – cesarz
czekulada – czekolada
czerwinić – czerwienić
czerwónka – czerwonka
czerwóny – czerwony
czkowka – czkawka
czort – czart
czworok – czworak
czym pryndzy – czym prędzej
czymu – czemu
czynsto – często
czynść – część

(wróć do indeksu)

Ć[edytuj]

ćmić – palić papierosa, boleć (dotyczy bolących zębów)
ćpnąć – rzucić, rzucać
ćwok – oferma, tępak

(wróć do indeksu)

D[edytuj]

(wróć do indeksu)

E[edytuj]

ej – słuchaj, zwróć na mnie uwagę
elekstryka – elektryka

(wróć do indeksu)

F[edytuj]

facjatka – mieszkalne lub pomieszczenie na poddaszu
fajerki – kręgi od pieca
fanga – cios
farfocle – mętna zawiesina lub osad
fasa - zbiornik, cysterna do wody
febra – gorączka
fest – mocno, porządnie
flacha – butelka
flance – sadzonki
flancować – sadzić sadzonki (rozsadę)
flaszka – butelka
flejowaty – niechlujny
folgować – zwalniać opóźniać, odciążać, ulżyć
framuga – ościeżnica
fuga - spoina w murze
furmanka – powóz konny
futer – pasza
futrować – karmić zwierzęta domowe
fyrtel – wyznaczony (ograniczony) rejon

(wróć do indeksu)

G[edytuj]

gable – widły do ziemniaków, buraków
gadzina – pies, zwierzę
galanty – dość duży
galańcie – dość dużo
gałgan – rozrabiaka, urwis
gały – oczy
ganek – weranda
gapa – ptak z rodziny krukowatych, jak kruk, gawron, wrona
garować – leżeć w łóżku, spać
gderać – marudzić, nie speszyć się
giglać – łaskotać
gira – noga
glaca – łysina
glajda – osoba niechlujna
glanc – połysk, polewa, lukier
glancpapier – papier ścierny
glindzić - ględzić
glizda – glista lub dżdżownica
gluba – smarki z nosa
glubka – mirabelka (rodzaj śliwki)
głymboko – głęboko
gniść - gnieść
gnot – kość
godać – mówić
golarz – fryzjer
gołómb - gołąb
gora – ognisko na polu
gorónco - gorąco
goróncy - garący
gorzy - gorzej
gospodorz - gospodarz
gościniec – zarówno droga jak i zajazd, karczma
góra – strych (do góry – na górze, piętrze)
górol - góral
gracka – motyka
graczka – motyka
grajcarek – korkociąg
gramolić się – wchodzić nieporadnie gdzieś, na coś
grdyka – krtań
gręzowiny – fusy od herbaty i kawy
grobki - grabki
gryfel – rdzeń ołówka
grzebiń - grzebień
grzynda - grzęda
gulorz – indyk
guła – indyczka, również guła – niezdarna, niezaradna kobieta
gumioki – kalosze
gunić się – mieć ruję (krowa ma ruję)
gutalina – pasta do butów
guz – żeliwo
guzdrać – robić coś w bardzo wolnym tempie, np. ubierać się bardzo powoli
guzdrzyć się – robić coś w bardzo wolnym tempie, np. ubierać się bardzo powoli
gwiozda - gwiazda
gymba – twarz
gynś – gęś
gysi – gęsi
gzić się – uciekać w panice przed owadami – gzami (krowa się gzi)
gzik – twarożek ze śmietaną i dodatkami (koper zielony szczypiorek)
gzub – dzieciak

(wróć do indeksu)

H[edytuj]

haczyk – poza ogólnopolskim hakiem, również pogrzebacz
hajcować – palić się
hajtnąć się – ożenić się, wyjść za mąż
hebel – strug
heklować – szydełkować, robić na szydełku
heklówka – szydełko (do ręcznych robótek),
hok – hak
huby – pagórki, teren poza wsią, odległe gospodarstwo
hyblować - heblować
hycel – łowca psów

(wróć do indeksu)

I[edytuj]

idzim – idziemy
inaczy – inaczej
inczyć - jęczeć
ino – tylko
inszy – inny

(wróć do indeksu)

J[edytuj]

jabko - jabłko
jadaczka – gęba, usta
jagniok - jagnię
jak bóndź - jak bądź
je – jest
jednaki – jednakowy
jedyn - jeden
jedynaście - jedenaście
jedynok - jedynak
jeno – tylko
ji – jej
jo – ja, tak
jucha – krew
jupa – wierzchnie okrycie, bluza, kurtka
jupka – wierzchnie okrycie, bluza, kurtka

(wróć do indeksu)

K[edytuj]

(wróć do indeksu)

L[edytuj]

laba – wypoczynek przyjemność
laczki – papcie, obuwie domowe bez pięty
lafirynda – kobieta wyzywająco ubrana
latosi – tegoroczny
latoś – w tym roku
latowy – letni
latówka – letni wychów bydła na zlecenie
leberka – wątrobianka (od niem. Leber – wątroba)
lelija – lilia
lepi - lepiej
letki – lekki
letkie – płuca świni
leźć – iść, łazić
licki – cugle, lejce (do powożenia koni)
licki - lejce
likarstwo - lekarstwo
listowy – listonosz
liść bobkowy – liść laurowy
liter - litr
litkup – zwyczaj zapijania dobitego targu, uczta lub wódka fundowana przez nabywcę
lofer – łazęga, powsinoga, człowiek który nie może usiedzieć w domu
lofrować – lenić się, włóczyć,łazikować
lorbas – kawał chłopa, urwis, duży chuligan
lufcik – małe, dodatkowe okienko w dużym oknie
luj – chuligan, łobuz
lujówka – kaszkiet, czapka z daszkiem
lumpy – niechlujne ubrania
luntrus – łobuz, nicpoń

(wróć do indeksu)

Ł[edytuj]

łata, szmata
łazynga – wędrowiec, powsinoga
łechtać– łaskotać
łenty – łodygi ziemniaków
łołówek – ołówek
łoński rok – zeszły rok
łornół – szybko pobiegł, szybko ruszył z miejsca
łónka – łąka
łynciny – łodygi ziemniaków
łyngol – o kimś wysokim
łynty – łodygi ziemniaków
łyskać się – błyskać się

(wróć do indeksu)

M[edytuj]

(wróć do indeksu)

N[edytuj]

(wróć do indeksu)

O[edytuj]

obaczyć – zobaczyć
obalić – przewrócić
obcyngi – cęgi, obcęgi
oblotany – światowy, obeznany w jakiejś dziedzinie
oblyc sie – ubrać się
obłuczyć – założyć (pościel, ubranie)
obrok – pasza dla konia
obstalować – zamówić, złożyć zmówienie
obtoknąć – opłukać naczynie w wodzie
obzorgować – postarać się o coś
ochyndorzyć – doprowadzić z grubsza do porządku
ociec – ojciec
odkluczyć – otworzyć zamknięty zamek (niem. aufschliessen – otwierać)
ofuknąć – obrazić się, zripostować
ogacić – ocieplić przed mrozem
ostać – zostać
ozorgować – zamówić

(wróć do indeksu)

Ó[edytuj]

ón – on
óna – ona

(wróć do indeksu)

P[edytuj]

pajda – gruba skiba chleba
paplina – topola
pazłotko – cynfolia, folia aluminiowa
pepłać – brudzić
pierduśnica – plotkara
pierdziołka – dzika gruszka
pindrzyć się – upiększać się
piniundz – pieniądz
piniundze – pieniądze
pioch – piach
piosek – piasek
pirszy – pierwszy
pirze – pierze
po wiela – po ile
pociung – pociąg
poddziesiąta – drugie śniadanie
podwieczorek – posiłek w porze (po)południowej, lunch
pomocny – osoba umiejąca pomóc
poręczny – ergonomiczny, wygdny, dopasowany do osoby
portki – spodnie
porumbany – niespełna rozumu (porąbany czyli głupi, durny)
posiasny – ergonomiczny, wygdny, dopasowany do osoby
pośrupać – poszczerbić, obić, postrzępić
potym – potem
powróz – sznur, linka
pozbadnuńć – pozbaść, wejść komuś na głowę
pólik – policzek
porzónny – porządny
proszczok – prosię
próżny – pusty
prund – prąd
przecie – przecież
przedać – sprzedać
przednówek – okres przed żniwami
przetrejbować – zmielić ziarno, przemielić
przewalić– przewrócić
przybość – chodzić na boso, lub w butach bez skarpet
przycheftować – tymczasowo przymocować, lekko przybić
przychówek – młode zwierzęta
przylepka – piętka chleba
ptok – ptak
pucowaty –pulchny
pyda – tepo zakończony,gruby i nieporęczny trzonek czegoś np. ołówka
pyndzel – pędzel

(wróć do indeksu)

R[edytuj]

rachować – liczyć
raszpel – pilnik zgrubny
rechotać – śmiać się głośno, rubasznie
rechtać się – mieć ruję (maciora ma ruję)
reizen tasza – torba podrózna
robok – robak
roboszek – robaczek
rojber – psotny chłopiec
roz – raz
rozchemłany – rozpięty pod szyją
rozmaite – różne
rychło – wcześnie
rychtować – szykować
rychtyg – w porządku:, akurat
rydel – daszek czapki
ryptura – przepuklina
rzaga – piła do cięcia drewna
rzeszoto – sito
rzeżucha – roślina podobna do trawy z ostrymi brzegami liści
rzoszka – piła do drewna

(wróć do indeksu)

S[edytuj]

sagan – ciężki garnek kuchenny
siła – dużo
siora – siostra
sklep – piwnica, ziemianka do przechowywania płodów rolnych okopowych
skopowina – baranina
skorupy – naczynia ceramiczne
skrzeki – skwarki
słuma – słoma
smaka – apetyt
smary – chłosta
smrodyna – czeremcha
sodzowka – staw
sprawunki – zakupy
sprzedajta – sprzedajcie
statki – naczynia kuchenne
steczka – dróżka
stelmach – stolarz
stołek – krzesło
stołowy – pokój – jadalnia
strugać kartofle – obierać ziemniaki
strychołek – osełka do kosy
sum – są
sumitować się – tłumaczyć się
swołocz – człowiek podły
szablok fasola
szabrować – kraść
szaga – ukos
szajerek – budynek gospodarczy do przechowywania drewna
szak – oczywiście, przecież
szak – wyraz stosowany na końcu zdania pytającego, odpowiednik znaku zapytania
szczun – gówniarz, dzieciak
szfung – sprawność, zręczność
szkita – noga
szkity – nogi
szkrab – dziecko
szmaja – człowiek leworęczny
szmalec – smalec
szmania – człowiek leworęczny
szmania – mańkut, człowiek leworęczny
szmolec – smalec
szmyrgiel – szlifierka
szpec – ktoś obeznany w jakiejś dziedzinie albo cwaniak
szperać – szukać, myszkować
szpilorek – przebijak
szpyrać – szukać, myszkować
sztrykować – robić na drutach coś z wełny (niem. stricken – robić na drutach)
szturchać – trącać
szudrać się – drapać się
szukać się – bawić się w chowanego
szundy – drewniane nosidło do wody
szut – miał węglowy, coś drobnego (niem. Schutt – gruz, miał)
szwecować – spawać
szypa – łopata

(wróć do indeksu)

Ś[edytuj]

ślipia – oczy
śpik – skroń
śrubsztok – imadło
świętojanki – porzeczki (ale nie czarne) (niem. Johannisbeere – porzeczka)
świniok – świniak

(wróć do indeksu)

T[edytuj]

tamój – tam
tasak – maczeta do ogławiania buraków
taśtać – dźwigać, nieść
tej – ty, charakterystyczna forma zwrotu do znajomych
toć – ależ, przecież
tregry – dwuteowniki stalowe
trepy – drewniaki
trotuar – chodnik
trowa – trawa
tuk – szpik kostny
tutej – tutaj
tutka – torebka papierowa
tyrać – ciężko pracować

(wróć do indeksu)

U[edytuj]

ubrechtać – ubrudzić się, uśmiać się
ukrychać – rozdrobnić gotowane ziemniaki
ulęgałka – dzika gruszka
umorusać – tarzać, wytarzać, ubrudzić* usiąść się – usiąść (niem. sich setzen)
uskromnić – posprzątać
uzorgować – postarać się

(wróć do indeksu)

W[edytuj]

wajcha – dźwignia, przekładnia (niem. Weiche – bok koński, zwrotnica)
wartołka – bąk – zabawka
waserwaga – poziomnica
wątpia – wnętrzności
wej – patrz, zobacz
welbunek – strop
westka – kamizelka (niem. Weste)
wew – w
wiater – wiatr
wiela – dużo
wiewielga – wilga
włóczyć – bronować
winkiel – róg (niem. Winkel – kąt prosty)
wnyki – chłosta
wodnity – wodnisty, sposób tworzenia przymiotników np. pyry mogą być wodnite lub mączyte – ziemniaki mogą być wodniste lub mączyste (zawierać dużo skrobi)
wuja – wujek, stryjek, ale też żartobliwy zwrot do kogoś
wyglundać – wyglądać, oczekiwać,
wygogolony – wydekoltowany
wyjść z klary – odsłonić
wyngiel – węgiel
wyrko – łóżko
wyszki – coś wyżej, wejść na wyszki – wejść np. na drabinę, mebel
wysztafirowany – wystrojony

(wróć do indeksu)

Z[edytuj]

za pazuchą – pod ubraniem
zajzajer – kwas solny
zakluczyć – zamknąć drzwi na klucz (niem. verschliessen)
zamudzać – przeszkadzać, zabierać czas
zaś – później, potem
zawarty – zamknięty
zawdy – zawsze
zdziebołko – trochę, troszeczkę
zdziebko – trochę, troszeczkę
zezuć się – zdjąć buty
zgnity – zgniły
zielsko – chwast
zimia – ziemia
zimne nóżki – galareta z mięsa
znorowić się – przyzwyczaić się, być natrętnym
zorgować – robić zapasy
zorgowny – zaradny
zydelek – małe krzesło

(wróć do indeksu)

Ź[edytuj]

źrybok – źrebię – młode zwierzę z rodziny koniowatych

(wróć do indeksu)

Ż[edytuj]

żgajek – maluch, maluda
żóna - żona
żónaty - żonaty
żóndło - żądlo
żupon – kubrak coś ala kamizelka
żuponek– kubraczek
żyjóncy - żyjący
żylatyna - żelatyna
żylok - żylak
żympolić – grać miernie na instrumencie muzycznym
żynić - żenić
żyr – karma dla zwierząt

(wróć do indeksu)

Zobacz też:[edytuj]

Regionalizmy kujawskie – okolice Strzelna i Kruszwicy
Gwara kujawska w Wikipedii
Straszewo (województwo kujawsko-pomorskie) w Wikipedii
Język polski w Wikipedii

Linki zewnętrzne[edytuj]

Mapa dialektów polskich

Kategoria:Regionalizmy kujawskie Kategoria:Gwary Kategoria:Polski (słowniki tematyczne) Kategoria:Dialekty lokalne Kategoria:Język polski

Źródło: „https://pl.wiktionary.org/w/index.php?title=Wikisłownikarz:Grzegorz_Kotlarz/Brudnopis&oldid=472706”