cały

cały (język polski)

wymowa:

wymowa, IPA: [ˈʦ̑awɨ], AS: [cau̯y]

znaczenia:

przymiotnik

(1.1) zupełny, zawierający wszystkie elementy w czasie i przestrzeni

(1.2) jedyny, wyłączny

(1.3) duży, wielki

(1.4) nie uszkodzony

odmiana:

(1.1-4)

 

przypadek	liczba pojedyncza				liczba mnoga
	m.-os./mzw	mrz	f	n	m.-os.	nm.-os.
mianownik	cały		cała	całe	cali	całe
dopełniacz	całego		całej	całego	całych
celownik	całemu		całej	całemu	całym
biernik	całego	cały	całą	całe	całych	całe
narzędnik	całym		całą	całym	całymi
miejscownik	całym		całej	całym	całych
wołacz	cały		cała	całe	cali	całe
nie stopniuje się

przykłady:

(1.1) Nie sprzedam panu całej kolekcji, najwyżej niektóre elementy.

(1.2) Ta cela to cały mój świat.

(1.3) Mam całą masę problemów.

(1.4) Na szczęście żołnierze wrócili cali i zdrowi.

składnia:

kolokacje:

na cały regulator • z całej siły • z całą pewnością

synonimy:

(1.1) wszystek, pełen, reg. pozn. całki

antonimy:

(1.1) częściowy

hiperonimy:

hiponimy:

holonimy:

meronimy:

wyrazy pokrewne:

rzecz. całość f, całka f, całostka f, scalanie n, scalenie n, całkowanie n, scałkowanie n, całkowitość f, ocalanie n, ocalenie n, calizna f

czas. scalać ndk., scalić dk., całkować ndk., scałkować dk., ocalać ndk., ocalić dk.

przym. całkowity, całościowy, całkowy

przysł. cało, całkowicie, całościowo

związki frazeologiczne:

całe szczęście • cały i zdrowy • na całej linii • szukać dziury w całym • z całego serca • jak mały, to cały, jak wół, to na pół • co powiesz w sekrecie, to wiedzą w całym powiecie • kiedy bal, to bal: całe jajko w barszcz wal • nie pożyczywszy – na tydzień gniewu, pożyczywszy – na cały rok • Bartłomieja cały wrzesień naśladuje, i z nim jesień • biedny kupuje jedną kapotę, ale na całe życie • człowiek uczy się całe życie, a głupi umiera • palec skaleczysz – cała ręka boli • samotnemu cały świat pustynią • mieć cały dom na głowie • Nowy Rok jaki, cały rok taki / jaki Nowy Rok, taki cały rok • jak Nowy Rok jasny i chłodny – cały roczek pogodny i płodny • Makary pogodny, cały styczeń chłodny • święty Idzi cały miesiąc widzi • w tym cały jest ambaras, żeby dwoje chciało na raz • jak pierwszy, drugi, trzeci, taki cały sierpień leci • cała władza w ręce rad

etymologia:

(1.1-4) Od XIV-XV wieku; ogsłow. (por. czes. celý 'cały', ros. целый cełyj 'cały, całkowity', scs. cĕlъ 'cały, zdrowy') z prasł. *cĕlъ z prasł. *kailŭ- 'obejmujący całość, nienaruszony, wszystek, pełny, zupełny, zdrowy, prawdziwy' (spokrewniony z goc. hails, swn. hail) z praindoeur. *kai-lo / *kai-lu 'zdrowy, nieuszkodzony, nienaruszony'

uwagi:

tłumaczenia:

• angielski: (1.1) whole, entire, all; (1.2) whole, entire, all
• arabski: (1) جميع
• baskijski: (1.1) oso; (1.4) onik, osorik
• bułgarski: (1.1) цял
• chorwacki: (1.1) cijel; (1.2) cijel
• dolnołużycki: (1.1) ceły
• duński: (1.1) hel; (1.2) hel
• esperanto: (1.1) tuta
• francuski: (1.1) entier, tout; (1.2) unique; (1.3) tout; (1.4) intact, sain et sauf
• gudźarati: (1.1) અક્ષત (akṣata); (1.4) અક્ષત (akṣata), અકબંધ (akabandha)
• hiszpański: (1.1) entero, íntegro, todo; (1.2) único, todo; (1.3) grande, todo; (1.4) íntegro, intacto, indemne
• holenderski: (1.1) heel
• islandzki: (1.1) heill
• łaciński: (1.1) totus, omnis
• macedoński: (1.1) цел
• niemiecki: (1.1) ganz; (1.2) ganz; (1.3) ganz
• norweski (bokmål): (1.1) hel
• norweski (nynorsk): (1.1) heil
• nowogrecki: (1.1) ολόκληρος, ολάκερος, όλος; (1.2) μόνος, μοναδικός; (1.4) αβλαβής, ακέραιος, σώος
• polski język migowy:
  (w zapisie SignWriting)

  (1.1) zjeść całą zupę:
• portugalski: (1.1) todo, inteiro; (1.4) intacto, inteiro
• rosyjski: (1.1) целый, весь; (1.2) весь; (1.3) целый; (1.4) целый
• sanskryt: (1.4) अनाहत, अनाहत, अक्षता
• słowacki: (1.1) celý; (1.2) celý; (1.3) celý; (1.4) celý
• słoweński: (1.1) ves, cel; (1.2) ves, cel; (1.3) cel; (1.4) cel
• susu: (1.1) birin
• szwedzki: (1.1) hel
• tetum: (1.1) tomak
• ukraiński: (1.1) цілий
• wilamowski: (1.1) ganc, gaonc; (1.2) ganc, gaonc; (1.3) ganc, gaonc
• włoski: (1.1) tutto, intero; (1.2) unico, tutto, solo; (1.3) grande; (1.4) integro, incolume, indenne

źródła: