cały
cały (język polski)[edytuj]
- znaczenia:
przymiotnik
- (1.1) zupełny, zawierający wszystkie elementy w czasie i przestrzeni
- (1.2) jedyny, wyłączny
- (1.3) duży, wielki
- (1.4) nie uszkodzony
- odmiana:
- (1.1-4)
- przykłady:
- (1.1) Nie sprzedam panu całej kolekcji, najwyżej niektóre elementy.
- (1.2) Ta cela to cały mój świat.
- (1.3) Mam całą masę problemów.
- (1.4) Na szczęście żołnierze wrócili cali i zdrowi.
- składnia:
- synonimy:
- (1.1) wszystek, pełen, reg. pozn. całki
- antonimy:
- (1.1) częściowy
- hiperonimy:
- hiponimy:
- holonimy:
- meronimy:
- wyrazy pokrewne:
- rzecz. całość ż, całka ż, całostka ż, scalanie n, scalenie n, całkowanie n, scałkowanie n, całkowitość ż, ocalanie n, ocalenie n, calizna ż
- czas. scalać ndk., scalić dk., całkować ndk., scałkować dk., ocalać ndk., ocalić dk.
- przym. całkowity, całościowy, całkowy
- przysł. cało, całkowicie, całościowo
- związki frazeologiczne:
- całe szczęście • cały i zdrowy • na całej linii • szukać dziury w całym • z całego serca • jak mały, to cały, jak wół, to na pół • co powiesz w sekrecie, to wiedzą w całym powiecie • kiedy bal, to bal: całe jajko w barszcz wal • nie pożyczywszy – na tydzień gniewu, pożyczywszy – na cały rok • Bartłomieja cały wrzesień naśladuje, i z nim jesień • biedny kupuje jedną kapotę, ale na całe życie • człowiek uczy się całe życie, a głupi umiera • palec skaleczysz – cała ręka boli • samotnemu cały świat pustynią • mieć cały dom na głowie • Nowy Rok jaki, cały rok taki / jaki Nowy Rok, taki cały rok • jak Nowy Rok jasny i chłodny – cały roczek pogodny i płodny • Makary pogodny, cały styczeń chłodny • święty Idzi cały miesiąc widzi • w tym cały jest ambaras, żeby dwoje chciało na raz • jak pierwszy, drugi, trzeci, taki cały sierpień leci • cała władza w ręce rad
- etymologia:
- (1.1-4) Od XIV-XV wieku; ogsłow. (por. czes. celý 'cały', ros. целый cełyj 'cały, całkowity', scs. cĕlъ 'cały, zdrowy') z prasł. *cĕlъ z prasł. *kailŭ- 'obejmujący całość, nienaruszony, wszystek, pełny, zupełny, zdrowy, prawdziwy' (spokrewniony z goc. hails, swn. hail) z praindoeur. *kai-lo / *kai-lu 'zdrowy, nieuszkodzony, nienaruszony'[1]
- uwagi:
- tłumaczenia:
- angielski: (1.1) whole, entire, all; (1.2) whole, entire, all
- arabski: (1) جميع
- baskijski: (1.1) oso; (1.4) onik, osorik
- bułgarski: (1.1) цял
- chorwacki: (1.1) cijel; (1.2) cijel
- dolnołużycki: (1.1) ceły
- duński: (1.1) hel; (1.2) hel
- esperanto: (1.1) tuta
- francuski: (1.1) entier, tout; (1.2) unique; (1.3) tout; (1.4) intact, sain et sauf
- gudźarati: (1.1) અક્ષત (akṣata); (1.4) અક્ષત (akṣata), અકબંધ (akabandha)
- hiszpański: (1.1) entero, íntegro, todo; (1.2) único, todo; (1.3) grande, todo; (1.4) íntegro, intacto, indemne
- holenderski: (1.1) heel
- islandzki: (1.1) heill
- łaciński: (1.1) totus, omnis
- macedoński: (1.1) цел
- niemiecki: (1.1) ganz; (1.2) ganz; (1.3) ganz
- norweski (bokmål): (1.1) hel
- norweski (nynorsk): (1.1) heil
- nowogrecki: (1.1) ολόκληρος, ολάκερος, όλος; (1.2) μόνος, μοναδικός; (1.4) αβλαβής, ακέραιος, σώος
- polski język migowy: (w zapisie SignWriting)(1.1) zjeść całą zupę:
- portugalski: (1.1) todo, inteiro; (1.4) intacto, inteiro
- rosyjski: (1.1) целый, весь; (1.2) весь; (1.3) целый; (1.4) целый
- rumuński: (1.1) întreg
- sanskryt: (1.4) अनाहत, अनाहत, अक्षता
- słowacki: (1.1) celý; (1.2) celý; (1.3) celý; (1.4) celý
- słoweński: (1.1) ves, cel; (1.2) ves, cel; (1.3) cel; (1.4) cel
- susu: (1.1) birin
- szwedzki: (1.1) hel
- tetum: (1.1) tomak
- ukraiński: (1.1) цілий
- wilamowski: (1.1) ganc, gaonc; (1.2) ganc, gaonc; (1.3) ganc, gaonc
- włoski: (1.1) tutto, intero; (1.2) unico, tutto, solo; (1.3) grande; (1.4) integro, incolume, indenne
- źródła:
- ↑ Hasło cały w: Izabela Malmor, Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa-Bielsko-Biała, Wydawnictwo Szkolne PWN ParkEdukacja, 2009, ISBN 978-83-262-0146-2.
