cały
cały (język polski)[edytuj]
- znaczenia:
przymiotnik
- (1.1) zupełny, zawierający wszystkie elementy w czasie i przestrzeni
- (1.2) jedyny, wyłączny
- (1.3) duży, wielki
- (1.4) nie uszkodzony
- odmiana:
- (1.1-4)
przypadek liczba pojedyncza liczba mnoga mos/mzw mrz f n mos nmos mianownik cały cała całe cali całe dopełniacz całego całej całego całych celownik całemu całej całemu całym biernik całego cały całą całe całych całe narzędnik całym całą całym całymi miejscownik całym całej całym całych wołacz cały cała całe cali całe nie stopniuje się
- przykłady:
- (1.1) Nie sprzedam panu całej kolekcji, najwyżej niektóre elementy.
- (1.2) Ta cela to cały mój świat.
- (1.3) Mam całą masę problemów.
- (1.4) Na szczęście żołnierze wrócili cali i zdrowi.
- składnia:
- synonimy:
- (1.1) wszystek, pełen, reg. pozn. całki
- antonimy:
- (1.1) częściowy
- hiperonimy:
- hiponimy:
- holonimy:
- meronimy:
- wyrazy pokrewne:
- rzecz. całość f, całka f, całostka f, scalanie n, scalenie n, całkowanie n, scałkowanie n, całkowitość f, ocalanie n, ocalenie n, calizna f
- czas. scalać ndk., scalić dk., całkować ndk., scałkować dk., ocalać ndk., ocalić dk.
- przym. całkowity, całościowy, całkowy
- przysł. cało, całkowicie, całościowo
- związki frazeologiczne:
- całe szczęście • cały i zdrowy • na całej linii • szukać dziury w całym • z całego serca • jak mały, to cały, jak wół, to na pół • co powiesz w sekrecie, to wiedzą w całym powiecie • kiedy bal, to bal: całe jajko w barszcz wal • nie pożyczywszy – na tydzień gniewu, pożyczywszy – na cały rok • Bartłomieja cały wrzesień naśladuje, i z nim jesień • biedny kupuje jedną kapotę, ale na całe życie • człowiek uczy się całe życie, a głupi umiera • palec skaleczysz – cała ręka boli • samotnemu cały świat pustynią • mieć cały dom na głowie • Nowy Rok jaki, cały rok taki / jaki Nowy Rok, taki cały rok • jak Nowy Rok jasny i chłodny – cały roczek pogodny i płodny • Makary pogodny, cały styczeń chłodny • święty Idzi cały miesiąc widzi • w tym cały jest ambaras, żeby dwoje chciało na raz • jak pierwszy, drugi, trzeci, taki cały sierpień leci • cała władza w ręce rad
- etymologia:
- (1.1-4) Od XIV-XV wieku; ogsłow. (por. czes. celý 'cały', ros. целый cełyj 'cały, całkowity', scs. cĕlъ 'cały, zdrowy') z prasł. *cĕlъ z prasł. *kailŭ- 'obejmujący całość, nienaruszony, wszystek, pełny, zupełny, zdrowy, prawdziwy' (spokrewniony z goc. hails, swn. hail) z praindoeur. *kai-lo / *kai-lu 'zdrowy, nieuszkodzony, nienaruszony'[1]
- uwagi:
- tłumaczenia:
- angielski: (1.1) whole, entire, all; (1.2) whole, entire, all
- arabski: (1) جميع
- baskijski: (1.1) oso; (1.4) onik, osorik
- bułgarski: (1.1) цял
- chorwacki: (1.1) cijel; (1.2) cijel
- dolnołużycki: (1.1) ceły
- duński: (1.1) hel; (1.2) hel
- esperanto: (1.1) tuta
- francuski: (1.1) entier, tout; (1.2) unique; (1.3) tout; (1.4) intact, sain et sauf
- gudźarati: (1.1) અક્ષત (akṣata); (1.4) અક્ષત (akṣata), અકબંધ (akabandha)
- hiszpański: (1.1) entero, íntegro, todo; (1.2) único, todo; (1.3) grande, todo; (1.4) íntegro, intacto, indemne
- holenderski: (1.1) heel
- islandzki: (1.1) heill
- łaciński: (1.1) totus, omnis
- macedoński: (1.1) цел
- niemiecki: (1.1) ganz; (1.2) ganz; (1.3) ganz
- norweski (bokmål): (1.1) hel
- norweski (nynorsk): (1.1) heil
- nowogrecki: (1.1) ολόκληρος, ολάκερος, όλος; (1.2) μόνος, μοναδικός; (1.4) αβλαβής, ακέραιος, σώος
- polski język migowy:
(w zapisie SignWriting)
- portugalski: (1.1) todo, inteiro; (1.4) intacto, inteiro
- rosyjski: (1.1) целый, весь; (1.2) весь; (1.3) целый; (1.4) целый
- rumuński: (1.1) întreg
- sanskryt: (1.4) अनाहत, अनाहत, अक्षता
- słowacki: (1.1) celý; (1.2) celý; (1.3) celý; (1.4) celý
- słoweński: (1.1) ves, cel; (1.2) ves, cel; (1.3) cel; (1.4) cel
- susu: (1.1) birin
- szwedzki: (1.1) hel
- tetum: (1.1) tomak
- ukraiński: (1.1) цілий
- wilamowski: (1.1) ganc, gaonc; (1.2) ganc, gaonc; (1.3) ganc, gaonc
- włoski: (1.1) tutto, intero; (1.2) unico, tutto, solo; (1.3) grande; (1.4) integro, incolume, indenne
- źródła:
- ↑ Hasło cały w: Izabela Malmor, Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa-Bielsko-Biała, Wydawnictwo Szkolne PWN ParkEdukacja, 2009, ISBN 978-83-262-0146-2.