dziad

Z Wikisłownika – wolnego słownika wielojęzycznego

dziad (język polski)[edytuj]

wymowa:
?/i, IPA[ʥ̑at], AS[ʒ́at], zjawiska fonetyczne: zmięk.wygł.
znaczenia:

rzeczownik, rodzaj męskoosobowy

(1.1) przest. podn. dziadek
(1.2) przodek[1]
(1.3) daw. wojsk. hetman Czarnecki[2]

rzeczownik, rodzaj męskozwierzęcy

(2.1) pogard. staruch, starszy człowiek
(2.2) pogard. żebrak, biedak; zob. też dziad w Encyklopedii staropolskiej
(2.3) reg. łódz. kapuśniak z ziemniakami[3]
(2.4) pot. rzep łopianu
(2.5) środ. żegl. fala zalewająca pokład
odmiana:
(1.1-2)
(2.1-5)
przykłady:
(1.1) Synu, twój dziad umarł walcząc za ojczyznę i winien jesteś pamiętać o nim.
(2.1) Co robisz? — Spieprzaj, dziadu! — mówisz i odpychasz człowieka (…)[4]
(2.2) A wszyscy piszczą, a narzekają, jak przyjdzie dziadowi co dać abo i drugiemu, ale na gorzałę mają[5].
(2.3) Matka często gotowała dziada na obiad.
składnia:
kolokacje:
(1.1) dziad ojczysty / macierzysty
(2.2) dziad proszalny
synonimy:
(1.2) przodek, praojciec; książk. antenat, ascendent, wstępny; żart. praszczur
(2.1) grzyb, reg. śl. chachor
(2.2) reg. śl. chachor
(2.4) rzep
(2.5) dziadek
antonimy:
(1.1) wnuk
hiperonimy:
(1.1) ascendent
hiponimy:
holonimy:
meronimy:
wyrazy pokrewne:
rzecz. dziadostwo n, dziadowanie n, dziadyga mos, dziady lm nmos, dziadzienie n, zdziadzienie n, dziaders mos, dziaderstwo n, dziaderyzm m
zdrobn. dziadek mos, dziadziuś mos
forma żeńska dziadówka ż, dziadówa ż
czas. dziadować ndk., dziadzieć ndk., zdziadzieć dk.
przym. dziadowski
przysł. dziadowsko
związki frazeologiczne:
dziad kalwaryjskidziada z babą brakujelubić jak psy dziada w ciasnej ulicyz dziada pradziada
przysłowia: baba o szydle, dziad o mydlebaba swoje, dziad swojedziad swoje, baba swojekto zacznie z dziadami, pójdzie z torbamimówił dziad do obrazu, obraz jemu ani razuna każdem weselu swat, na każdej stypie dziad (sic!); zobacz też: przysłowia o dziadzie
etymologia:
prasł. *dědъ
uwagi:
tłumaczenia:
źródła:
  1. publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Hasło „dziad” w: Słownik języka polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN.
  2. Stanisław Wędkiewicz, Z polskiej gwary żołnierskiej, „Język Polski” nr 5/1920, s. 154.
  3. Danuta Bieńkowska, Marek Cybulski, Elżbieta Umińska-Tytoń, Słownik dwudziestowiecznej Łodzi, WUŁ, Łódź 2007, ISBN 978-83-75-25095-4, s. 193.
  4. Adam Mickiewicz, Mikołaj Kołyszko, Dziady część V. Dziady, które nie spieprzają, Wydawnictwo Otwarte, Kraków 2021, ISBN 9788381351362.
  5. Władysław Stanisław Reymont, Chłopi, T. 1, Jesień, Wyd. Gebethner i Wolff, Warszawa 1925, s. 33.