Dyskusja aneksu:Język polski - przymiotniki

Rodzaj męski i nijaki przymiotników

Napisane jest: Wszystkie przymiotniki w rodzaju męskim kończą się na litery -i lub -y. Nie do końca jest to prawda.

Są przymiotniki, które zachowały staropolską formę skróconą - i kończą się na spółgłoskę. Np. "sam", ale także: "godzien", "wart" i na pewno wiele jeszcze innych (występują często w gotowych frazoeologizmach, ale nie tylko, a poza tym odmieniają się przez rodzaj).

W rodzaju nijakim przynajmniej przymiotnik "sam" ma końcówkę mian./biern. -o, a nie -e/-ie; może jest takich więcej, trzeba się zastanowić. Odmiana słowa sam wymaga poprawy w tamtym haśle. NoychoH (dyskusja) 10:22, 15 cze 2015 (CEST)

Wyraz sam nie jest przymiotnikiem, lecz zaimkiem (według USJP: zaimkiem przymiotnym), więc ma odmianę częściowo odbiegającą od przymiotnikowej. Natomiast wymienione formy krótkie (tzw. niezłożone) przymiotników w mianowniku rodzaju męskiego (typu wart, godzien, zdrów, pełen, wesół itp.) w zasadzie się nie odmieniają, w razie potrzeby wszystkie inne przypadki, rodzaje i liczby zastępowane są zwykłymi formami odmiany zwanej złożoną (odpowiednio: warty, godny, zdrowy, pełny, wesoły itd.). Dlatego też wycofuję zmianę dotyczącą mianownika liczby pojedynczej rodzaju męskiego i nijakiego. Ksymil (dyskusja) 11:05, 15 cze 2015 (CEST)

Czym więc są formy takie jak "godzien", jeśli nie mianownikiem l.p. przymiotnika? Moim zdaniem wycofana zmiana była sensowna. Olaf (dyskusja) 14:46, 15 cze 2015 (CEST)

Moim skromnym zdaniem jest to fakt, że takie formy w języku polskim wystepują, nawet jesli są rzadsze od form na -i/-y, i że są właśnie mianownikiem l.poj. Trzeba o nich napisać - można to zrobić w jakiejś uwadze, jako o obocznościach, lub w inny sposób, ale zamykanie na nie oczu nie przyda chwały autorom artykułu. NoychoH (dyskusja) 09:02, 16 cze 2015 (CEST)

Napisałem wyżej, że się te krótkie formy nie odmieniają, tylko korzystają z odmiany form długich. Skoro są nieodmienne, to imputowanie im przypadka i liczby jest raczej mało uzasadnione (jest mianownik, jeśli w opozycji do niego stoi dopełniacz czy celownik; jest liczba pojedyncza, jeśli w opozycji do niej stoi liczba mnoga itd.). Natomiast bez wątpienia są rodzaju męskiego, bo taką mają łączliwość składniową. Nie będę się jednak upierał przy wycofaniu tej zmiany. W zasadzie przy niczym się nie będę upierał, bo mi się to nie opłaca. Pozdrawiam serdecznie. Ksymil (dyskusja) 20:16, 16 cze 2015 (CEST)

Te formy na pewno mają liczbę pojedynczą i są w mianowniku (ewentualnie dla rodzaju męskorzeczowego w bierniku), bo nie można ich bez zmiany końcówki zastosować do rzeczownika w jakimkolwiek innym przypadku ani w liczbie mnogiej. Niepoprawne są przecież sformułowania "Oni są zdrów", ani "W zdrów ciele zdrowy duch". Nie są też nieodmienne, bo wtedy właśnie można by je tak stosować. Po prostu w innych przypadkach niż mianownik/biernik i w liczbie mnogiej mają taką samą odmianę jak forma długa. W bierniku w rodzaju męskorzeczowym da się ich użyć, np. "Widzę dom pełen radości." To ja jednak przywrócę tę poprawkę. Olaf (dyskusja) 03:15, 17 cze 2015 (CEST)

„Predykatywność – kategoria fleksyjna nielicznych przymiotników, obejmująca tylko mianownik liczby pojedynczej w rodzaju męskim oraz biernik liczby pojedynczej w rodzaju męskorzeczowym, mająca dwie wartości: forma predykatywna, forma niepredykatywna.” (M. Bańko, Wykłady z polskiej fleksji, PWN 2009, str. 69; nieco szerzej i z przykładami na str. 61). Lista tych przymiotników (str. 61): ciekaw, godzien, gotów, łaskaw, miłościw, pełen, pewien, syt, świadom, wesół, winien, zdrów (oraz ich odpowiedniki zaprzeczone: nieciekaw, niegodzien, niegotów, niełaskaw, niemiłościw, niepełen, niepewien, niesyt, nieświadom, niewesół, niewinien, niezdrów). — Wynika z tego, że Bańko odmawia tym formom w ogóle wszelkiej samodzielności i traktuje jak formy odmiany przymiotników w wersji długiej (na jego liście zresztą podawane są właśnie formy długie, tzn. ciekawy, godny, gotowy, łaskawy, miłościwy, pełny, pewny, syty, świadomy, wesoły, winny, zdrowy (odpowiedniki zaprzeczone: nieciekawy, niegodny, niegotowy itd.). Ksymil (dyskusja) 08:32, 17 cze 2015 (CEST)

A to ciekawe. Ale jeśli to są tylko formy odnośnych przymiotników ze standardowymi końcówkami, to czemu pewien ma inne znaczenia niż pewny? "Pewien człowiek" znaczy zupełnie co innego niż "pewny człowiek". Wielki Słownik Ortograficzny PWN też podaje odmianę słowa "zdrów": [1] i podobnych traktując je jak zwykłe przymiotniki... Nie wiem, wygląda na to, że można te formy różnie traktować. Może po prostu usuńmy ten akapit? Swoją drogą cały artykuł nie jest zbyt ścisły, bo oboczności w odmianie jest więcej niż podano. Trzeba by je kiedyś spisać z tego szablonu. Olaf (dyskusja) 11:48, 17 cze 2015 (CEST)

W ISJP (pod redakcją tegoż samego Bańki) są niemal wszędzie odsyłacze (gotów → gotowy, ciekaw → ciekawy itd.), a pod formami dłuższymi objaśnienia co do występowania form krótkich. Jednak pod pewien są (w uproszczeniu) dwa znaczenia: jedno odpowiadające znaczeniu „jakiś, nieokreślony” (bez odsyłacza), a drugie będące odsyłaczem do pewny (w znaczeniu: „przekonany o czymś”). — Nie wyciągałbym natomiast wniosku o standardowości końcówek zerowych, skoro Bańko pisze wyraźnie o nielicznych przymiotnikach. — Co do intencji słownika ortograficznego się nie wypowiadam, bo ten słownik podaje ortografię i w zasadzie nie służy do wyciągania wniosków o odmianie. Natomiast inne słowniki na stronie PWN dają właśnie odsyłacze. Ksymil (dyskusja) 12:01, 17 cze 2015 (CEST)

Czyli niezależnie od istnienia kategorii predykatywności Bańko uznaje istnienie przynajmniej przymiotnika "pewien" w znaczeniu "jakiś". Co do słowników – No tak, tylko że słowniki na stronie PWN dają odsyłacze także w innych przypadkach, np. zamiast opisywać przysłówki opisują same przymiotniki [2], choć przysłówki jednak są niezależnymi słowami. Sposób organizacji słownika niekoniecznie musi odzwierciedlać podział na kategorie gramatyczne. Ja już chyba dotarłem tutaj do granic moich kompetencji w zakresie językoznawstwa. Zgadzasz się na usunięcie tego akapitu, żebyśmy nie musieli tego rozstrzygać? Czy może czekamy na głosy innych? Przenosimy dyskusję do Baru? Olaf (dyskusja) 12:12, 17 cze 2015 (CEST)

«Czyli niezależnie od istnienia kategorii predykatywności Bańko uznaje istnienie przynajmniej przymiotnika "pewien" w znaczeniu "jakiś"» – raczej nie, bo to pierwsze pewien klasyfikuje jako „zaimek przymiotnikowy nieokreślony”, a tylko to drugie (już w haśle pewny) jako przymiotnik. — Co do przysłówków w hasłach przymiotnikowych: co najmniej Doroszewski opisuje pusto osobno (nie pod pusty), choć od zdrów odsyła pod zdrowy. Ksymil (dyskusja) 12:31, 17 cze 2015 (CEST)

Zrobiłem kwerendę w books.google.com:

• Tutaj jakaś gramatyka (ale bardzo stara) opisuje zakończenia przymiotników dokładnie tak, jak my teraz w artykule.
• Doroszewski na stronie 142 daje ćwiczenie "Ułożyć zdania z przymiotnikami zdrów, pełen"
• Gramatyka opisowa Bartnickiej twierdzi, że "Mianownik l.p. przymiotników mających formę opisową kończy się spółgłoską: wesół, gotów, wart, pełen, ciekaw".

Faktycznie większość językoznawców twierdzi jednak, że to nie są niezależne przymiotniki, np.

• Gruszczewski i Bralczyk mówią po prostu że te przymiotniki mają dwie formy mianownika lp w rodzaju męskim, więc w sumie nasze zdanie "w mianowniku liczby pojedynczej kończą się w rodzaju męskim na -i lub -y (możliwe jest też rzadkie zakończenie spółgłoskowe, np. sam, godzien, wart)" nie jest w tym ujęciu niepoprawne.

Może po prostu ktoś powinien to wszystko opisać w artykule. Bo zostawienie gołego "Wszystkie przymiotniki w mianowniku liczby pojedynczej rodzaju męskiego kończą się na litery -i lub -y" też jest troszkę jednak nie w porządku, skoro niektóre mają po dwie formy tego mianownika.

No i mam kolejny ciekawy przypadek – co ze słowem kontent? Nie ma słowa kontenty. Olaf (dyskusja) 13:09, 17 cze 2015 (CEST)

Olafie, no to może tak? Ksymil (dyskusja) 14:24, 20 cze 2015 (CEST)

Bardzo dziękuję, Ksymilu. Jest ślicznie. Olaf (dyskusja) 20:29, 21 cze 2015 (CEST)