Aneks:Język łaciński - rzeczowniki
Rzeczownik łaciński występuje w:
- sześciu przypadkach
- mianownik – nominativus
- dopełniacz – genetivus
- celownik – dativus
- biernik – accusativus
- odłącznik[1] – ablativus
- wołacz – vocativus
- dwóch liczbach
- liczba pojedyncza – singularis
- liczba mnoga – pluralis
- trzech rodzajach
- rodzaj męski – masculinum
- rodzaj żeński – femininum
- rodzaj nijaki – neutrum
Odmienia się w pięciu deklinacjach, które rozróżniamy na podstawie zakończenia dopełniacza liczby pojedynczej, czyli Gen. sg.:
W celu poprawnej odmiany rzeczownika przez przypadki, liczby i rodzaje potrzebna jest znajomość jego dwóch form podstawowych – Nom. sg. oraz Gen. sg. Znając te formy, jesteśmy w stanie jednoznacznie określić, w której deklinacji odmienia się konkretny rzeczownik. Ważne jest, by znać również jego rodzaj (szczególnie w deklinacji III).
Deklinacja I[edytuj]
Do deklinacji I (zwanej deklinacją -a) należą rzeczowniki rodzaju żeńskiego (z nielicznymi wyjątkami rodzaju męskiego), które w Nom. sg. mają zakończenie -a, a w Gen. sg. zakończenie -ae.
Wyróżnić również można rzeczowniki pochodzenia greckiego, których rodzaj żeński ma zakończenia -e, -es oraz rodzaj męski z zakończeniami -es, -ae.
Przykłady: Belga, -ae; Persa, -ae; fama, -ae; provincia, -ae
Deklinacja II[edytuj]
Do deklinacji II (zwanej deklinacją -o) należą rzeczowniki rodzaju męskiego z zakończeniem w Nom. sg. -us bądź -er oraz rodzaju nijakiego z zakończeniem Nom. sg. -um. Rzeczowniki te w Gen. sg. mają zakończenie -i.
Przykłady: dominus, -i; magister, -i; templum, -i; oppidum, -i
Deklinacja III[edytuj]
Do deklinacji III (zwanej deklinacją spółgłoskową) należą rzeczowniki wszystkich rodzajów z różnymi zakończeniami w Nom. sg., które posiadają w Gen. sg. zakończenie -is.
W tej deklinacji wyróżnia się trzy paradygmaty (typy) odmiany, omówione szczegółowo na stronie aneksu.
Przykłady: mos, moris m; ignis, ignis m; ars, artis f; turris, turris f; tempus, temporis n; lac, lactus n
Deklinacja IV[edytuj]
Do deklinacji IV (zwanej deklinacją -u) należą rzeczowniki rodzaju męskiego z zakończeniem Nom. sg. -us oraz rodzaju nijakiego z zakończeniem Nom. sg. -u. Rzeczowniki te w Gen. sg. mają zakończenie -us.
Przykłady: spiritus, -us; cornu, -us; narratus, -us
Deklinacja V[edytuj]
Do deklinacji V (zwanej deklinacją -e) należą rzeczowniki rodzaju żeńskiego z zakończeniem Nom. sg. -es i Gen. sg. -ei.
Przykłady: res, rei; dies, diei
Tablice odmian[edytuj]
deklinacja I ~ II ~ III ~ IV ~ V
Przypisy
- ↑ Wedle „Języka łacińskiego dla prawników” Jana Rezlera (wyd. III z 1974), s. 18 – Odpowiednikiem polskim nazwy ablativus byłaby nazwa <<odłącznik>>. Odłącznik odpowiada na pytania od (z) kogo? od (z) czego? (ablativus w znaczeniu właściwym), w kim? w czym? gdzie? (locativus, polski miejscownik), przy (z) kim? przy (z) czym? (sociativus), kim? czym? (instrumentalis, polski narzędnik)