podkurek
podkurek (język polski)[edytuj]
- znaczenia:
rzeczownik, rodzaj męskorzeczowy
- (1.1) przest. pora, kiedy pieją koguty, przed świtem[1]
- (1.2) lud. uczta w ostatni wtorek karnawału wyprawiana przez chłopców za pieniądze zebrane podczas obwożenia po wsi koguta[2]
- (1.3) daw. postny posiłek podawany o północy między tłustym wtorkiem a Środą Popielcową[1][2]
- (1.4) przest. posiłek podawany nad ranem po całonocnej zabawie lub pracy[1] składający się zazwyczaj z barszczu, bigosu i kiełbasy[3]
- odmiana:
- (1.1-4)
przypadek liczba pojedyncza liczba mnoga mianownik podkurek podkurki dopełniacz podkurka podkurków celownik podkurkowi podkurkom biernik podkurek podkurki narzędnik podkurkiem podkurkami miejscownik podkurku podkurkach wołacz podkurku podkurki
- przykłady:
- (1.3) Po wieczerzy mięsnej w ostatni wtorek dawali około godziny dwunastej północnej mleko, jajca i śledzie, przegrawając niejako tymi potrawami następującemu postowi i niby po stopniach od mięsa przez nabiał do niego przystępując. Ta maślana kolacja zwała się podkurek; była wszędzie w używaniu tak w wielkich domach, jako też w małych[4].
- (1.4) Posłano z rozkazem, aby nowe gąsiorki na stół przyniesiono, do których zażądali inni przekąski, tak że na nowo nakrywać i podkurek zastawiać musiała służba[5].
- (1.4) Po kolacji jakaś partia szachów z księdzem Anastazym, jakaś partyjka winta […] godzina jedenasta, pół do dwunastej… Smutno byłoby iść spać bez jakiegoś wzmocnienia, bez leciutkiego, przedsennego posiłku. Maciejunio, drepcząc pośpiesznie, przynosi domowe serki owcze, obce, ostre, zielone – jabłka nieopisanej dobroci, jesienne delicje jakieś tam malusieńkie kieliszeczki, z czymś tam ciemnowiśniowym… Słowem, krótki i skromny „podkurek” przed śródnocnym pianiem koguta[6].
- składnia:
- synonimy:
- (1.1) doświtek
- antonimy:
- hiperonimy:
- hiponimy:
- holonimy:
- meronimy:
- wyrazy pokrewne:
- związki frazeologiczne:
- etymologia:
- uwagi:
- zob. też podkurek w Encyklopedii staropolskiej
- (1.2) zobacz też: podkoziołek
- tłumaczenia:
- źródła:
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Hasło „podkurek” w: Słownik języka polskiego, red. Witold Doroszewski, t. VI, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1958–1969, s. 655.
- ↑ 2,0 2,1 Ostatki w: Anna Piotrowicz, Słownictwo i frazeologia życia towarzyskiego w polskiej leksykografii XX wieku, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2004, ISBN 83-232-1378-X, s. 272-273.
- ↑ Hasło „podkurek” w: Zygmunt Gloger, Encyklopedia staropolska, 1900–1903.
- ↑ J. Kitowicz: Opis obyczajów za panowania Augusta III — O Zapustach i Kuligach
- ↑ J.I. Kraszewski: Saskie ostatki
- ↑ S. Żeromski: Przedwiośnie