ꙗзꙑкъ
ꙗзꙑкъ (język staroruski)[edytuj]
- zapisy w ortografiach alternatywnych:
- ѧзꙑкъ
- transliteracja:
- jazykŭ
- wymowa:
- podział przy przenoszeniu wyrazu: ꙗ•зꙑ•къ
- znaczenia:
rzeczownik, rodzaj męski
- (1.1) anat. język[1]
- (1.2) jęz. język[1]
- (1.3) mowa[1]
- (1.4) etn. naród, plemię[1]
- (1.5) etn. lud[1]
- (1.6) wojsk. język (miejscowy jeniec złapany dla uzyskania informacji o wrogu)[1]
- (1.7) praw. zeznanie świadka[1]
- (1.8) praw. testament[1]
- odmiana:
- (1.1-8) deklinacja I (twardotematyczna)
przypadek liczba pojedyncza liczba podwójna liczba mnoga mianownik ꙗзꙑкъ ꙗзꙑка ꙗзꙑци dopełniacz ꙗзꙑка ꙗзꙑкоу ꙗзꙑкъ celownik ꙗзꙑкоу ꙗзꙑкома ꙗзꙑкомъ biernik ꙗзꙑкъ ꙗзꙑка ꙗзꙑкꙑ narzędnik ꙗзꙑкъмь ꙗзꙑкома ꙗзꙑкꙑ miejscownik ꙗзꙑцѣ ꙗзꙑкоу ꙗзꙑцѣхъ wołacz ꙗзꙑче ꙗзꙑка ꙗзꙑци
- przykłady:
- (1.1) Зане оуста грѣшнагѡ и оуста льстивагѡ ѿверзошасѧ на мѧ: глаголютъ со мною ѧзꙑкомъ лжи[2]. → Bo usta złych i usta podstępnych są otwarte przeciwko mnie; mówili przeciwko mnie językiem kłamliwym.
- (1.2) […] по размѣшеньи же ꙗзꙑкъ . Богъ вѣтромъ великомъ раздроуши столпъ […][3] → […] po pomieszaniu języków Bóg wiatrem wielkim zniszczył wieżę (Babel).
- (1.3) О добродѣтельнѣмъ же ихъ житии не настоящааго ѥсть врѣмене ни моѥго ꙗзꙑка съповѣдаати[1]. → O ich prawym życiu nie mam jednak w tej chwili mowy, by opowiedzieć.
- (1.4) И проповѣдатисѧ въ имѧ ѥго покаанию и оставлѥнию грѣхомъ въ вьсѣхъ ꙗзꙑцѣхъ[1]. → I głoście w Jego imieniu pokutę i porzucenie grzechu we wszystkich narodach.
- (1.5) В Афетовѣ же части сѣдить Роусь . Чюдь . и вси ꙗзꙑцѣ: Мерѧ . Моурома . Всь . Мордва […][3] → W Jafetowym zaś dziale siedzą: Ruś, Czudź i wszelkie ludy: Mera, Muroma, Weś, Mordwa […][4]
- (1.6) И они, ѣхавше, ꙗзꙑкъ ꙗша за Холохолномъ и приведоша ко кнѧзю Олигердоу; и онъ поведа силоу великоу Нѣмецкиꙗ рати подъ городомъ Изборскомъ […][5] → A oni, jadąc (tam), znaleźli języka przy Cholocholn i przyprowadzili (go) do księcia Algirdasa; a on opowiedział o wielkim wojsku Teutonów w pobliżu miasta Izborsk […]
- (1.7) […] а то есть не скотъ, нелзѣ рѣчи: не вѣдаю, оу кого есми коупилъ; по ꙗзꙑкоу ити до конца […][6] → […] bo (sługa) nie jest bydlęciem i nie można powiedzieć: nie wiem, od kogo go kupiłem; ale (trzeba) według świadectwa (sługi) szukać (prawdziwego złodzieja) […]
- (1.8) […] безъ ꙗзꙑка ли оумреть, то оу кого боудеть на дворе бꙑла и кто ю кормилъ, то томоу взѧти[7]. → […] jeżeli (wdowa) umrze bez testamentu, to ten, który ją utrzymywał i żywił, weźmie (jej majątek).
- składnia:
- kolokacje:
- (1.2) роусьскъ ꙗзꙑкъ → język staroruski
- synonimy:
- (1.2) бесѣда, рѣчь
- (1.3) мълва, бесѣда, слово, гласъ, нарокъ
- (1.4) народъ, племѧ, людъ, родъ, пълкъ, страна
- (1.5) людиѥ, народъ,
- (1.7) показаниѥ
- (1.8) завѣтъ, завѣщаниѥ, обрѧжениѥ, рѧдъ, съвѣщаниѥ, оуставъ
- antonimy:
- hiponimy:
- holonimy:
- meronimy:
- związki frazeologiczne:
- etymologia:
- źródłosłów dla rus. ꙗзы́къ > białor. язы́к, rusiński язы́к, ukr. язи́к • ros. язы́к
- odziedziczone z prasł. *ęzykъ[8], z prasł. *ęzy (z prabałtosł. *inźūˀ-[9], z praindoeur. *dn̥ǵʰū-[10] → język (narząd)) + *-kъ
- por. pol. język, poł. jǫ̇zĕk, czes. jazyk, scs. ѩзꙑкъ, bułg. ези́к, serb. јѐзик
- por. dalsze odpowiedniki litew. liežùvis (zmodyfikowane pod wpływem liežti → lizać), sanskr. जिह्वा (jihvā), łac. dingua
- znaczenie (1.6) to ostatecznie pożyczka semantyczna z śr.gr. γλῶσσα (por. śr.gr. κρατεῖν γλῶσσαν → złapać języka), z rozwojem język → dialekt → język obcy → człowiek mówiący obcym językiem, mniej prawodpodobna pożyczka semantyczna z języków turkijskich z podobnym rozwojem semantycznym[11] por. osm. دل (dil) → język; więzień
- uwagi:
- zob. ꙗзꙑци lm
- (1.1) zobacz też: Indeks:Staroruski - Części ciała
- źródła:
- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 Hasło „ꙗзꙑкъ” w: Izmaił Sriezniewski, Матеріалы для Словаря древне-русскаго языка по письменнымъ памятникамъ, t. 3: Р — Ꙗ, Wydział Języka i Literatury Rosyjskiej Cesarskiej Akademii Nauk, Petersburg 1912, s. 1646.
- ↑ Симоновская псалтирь, ok. 1280, s. 108.
- ↑ 3,0 3,1 Kodeks Hipacki (Powieść minionych lat), 1425, s. wstęp.
- ↑ Powieść minionych lat, Franciszek Sielicki (tłum.).
- ↑ Псковская первая летопись, 1481, s. 1341.
- ↑ Пространная версия Русской правды, 1280, s. 33.
- ↑ Пространная версия Русской правды, 1280, s. 96.
- ↑ Этимологический словарь славянских языков, red. O. Trubaczow, A. Żurawlоw, t. 6, Moskwa 1974-, s. 74.
- ↑ Hasło „*ęzỳkъ” w: Rick Derksen, Etymological dictionary of the Slavic inherited lexicon, Brill, Leiden 2008, ISBN 978-90-04-15504-6, s. 159.
- ↑ Hasło „język” w: Wiesław Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2005, ISBN 83-08-03648-1, s. 215.
- ↑ Gyula Moravcsik, „Zur Geschichte des Ausdruckes взять языка”. International Journal of Slavic Linguistics and Poetics, t. 4, 1961, s. 34–37.