Aneks:Język litewski - przymiotnik
Przymiotniki litewskie odmieniają się przez przypadki, liczby i rodzaje. Istnieją trzy deklinacje przymiotników, tj. -as, -is i -us. Są one stosunkowo proste, nie różnią się zbytnio od odmiany rzeczowników o podobnych końcówkach, więc nie będę ich osobno omawiać. Ponieważ wołacz jest tu zawsze równy mianownikowi (jak i w języku polskim), zostaje on pominięty w tabelach.
Reguły dotyczące akcentowania przymiotników zostały omówione w osobnym dziale. Na tej stronie reguły akcentowania zostały uwzględnione jedynie w części poświęconej stopniowaniu przymiotników i przysłówków.
Należy pamiętać, że litewski przymiotnik zawsze stoi przed rzeczownikiem!
1. geras (dobry)
r. m., l.p. | r.m., l.mn. | r.ż., l.p. | r.ż., l.mn. | |
---|---|---|---|---|
M. | geras | geri | gera | geros |
D. | gero | gerų | geros | gerų |
C. | geram | geriems | gerai | geroms |
B. | gerą | gerus | gerą | geras |
N. | geru | gerais | gera | geromis |
Msc. | gerame | geruose | geroje | gerose |
2. eilinis (kolejny)
r.m, l.p. | r.m, l.mn. | r.ż, l.p. | r.ż., l.mn. | |
---|---|---|---|---|
M. | eilinis | eiliniai | eilinė | eilinės |
D. | eilinio | eilinių | eilinės | eilinių |
C. | eiliniam | eiliniams | eilinei | eilinėms |
B. | eilinį | eilinius | eilinę | eilines |
N. | eiliniu | eiliniais | eiline | eilinėmis |
Msc. | eiliniame | eiliniuose | eilinėje | eilinėse |
3. brangus (drogi)
r.m, l.p. | r.m, l.mn. | r.ż, l.p. | r.ż., l.mn. | |
---|---|---|---|---|
M. | brangus | brangūs | brangi | brangios |
D. | brangaus | brangių | brangios | brangių |
C. | brangiam | brangiems | brangiai | brangioms |
B. | brangų | brangius | brangią | brangias |
N. | brangiu | brangiais | brangia | brangiomis |
Msc. | brangiame | branguose | brangioje | brangiose |
Uwagi:
- Należy zwrócić uwagę na formy miejscownika liczby pojedynczej i celownika liczby pojedynczej i mnogiej rodzaju męskiego, które zawsze zachowują te same końcówki znacznie różniące się od rzeczownikowych. Jedynie przymiotniki zakończone na -is zachowują w mianowniku i celowniku liczby mnogiej końcówki rzeczownikowe -iai i -iams. Wyjątki: didelis i didis (wielki) - w liczbie mnogiej dideli, didi, w celowniku dideliems, didiems.
- Reguły akcentowania są podobne jak w przypadku rzeczowników o podobnych końcówkach (w przypadku przymiotników zakończonych na -us akcent pada z reguły na ostatnią sylabę w obu rodzajach z wyjątkiem mianownika liczby mnogiej rodzaju męskiego i biernika liczby pojedynczej obu rodzajów).
- W przypadku przymiotników zakończonych na -is i -us należy znów mieć na uwadze regułę zamiany t i d na č i dž przed i niezgłoskotwórczym.
- Odejmując -s od formy podstawowej (mianownika rodzaju męskiego l.p.) otrzymujemy formę nijaką przymiotnika używaną w zdaniach, gdzie podmiot nie ma określonego rodzaju, np. Tai brangu! – To drogo! (od brangus – drogi), Man šalta! – Zimno mi! (od šaltas – zimny), Tai malonu! – To miło! (od malonus – miły), Neturiu nieko bendra su juo. – Nie mam z nim nic wspólnego. (od bendras – wspólny). Formy tej używa się najczęściej jako orzecznika i nie powinna być ona mylona z przysłówkiem.
Forma określona przymiotnika[edytuj]
Jest to cecha typowa języków bałtyckich i może być częściowo przyrównana do roli rodzajnika z języków zachodnioeuropejskich. W języku litewskim forma ta jest jednak stosowana jedynie w określonych okolicznościach, najczęściej zmieniając znaczenie samego przymiotnika, np. raudonas kryžius (czerwony krzyż, krzyż koloru czerwonego) – Raudonasis kryžius (Czerwony Krzyż – organizacja), greita pagalba (szybka pomoc) – greitoji pagalba (pogotowie ratunkowe), lengva kuprinė (lekki plecak) – lengvoji pramonė (przemysł lekki), brangus butas (drogie mieszkanie) – brangusis brolis (drogi, kochany brat) itp.
Przy odmianie formy określonej nie ma znaczenia deklinacja przymiotnika. Mianownik rodzaju męskiego zmienia się odpowiednio: geras – gerasis, brangus – brangusis, didelis (dawna forma: didis) - didysis. Dla przymiotników na -us i -is przed końcówką dochodzi jeszcze niezgłoskotwórcze -i, poza tym obowiązuje tu reguła transformacji głosek t i d. Oto przykład odmiany przymiotnika gerasis:
r. m., l.p. | r.m., l.mn. | r.ż., l.p. | r.ż., l.mn. | |
---|---|---|---|---|
M. | gerasis | gerieji | geroji | gerosios |
D. | gerojo | gerųjų | gerosios | gerųjų |
C. | gerajam | geriesiems | gerajai | gerosioms |
B. | gerąjį | geruosius | gerąją | gerąsias |
N. | geruoju | geraisiais | gerąja | gerosiomis |
Msc. | gerajame | geruosiuose | gerojoje | gerosiose |
Pozostałe przymiotniki przyjmują podobne końcówki z wyjątkiem biernika rodzaju męskiego l.p., np. brangusis – brangiojo – brangiajam – brangųjį itd., brangioji – brangiosios – brangiajai – brangiąją itd., didysis – didžiojo – didžiajam – didįjį itd., didžioji – didžiosios – didžiajai – didžiąją itd.
Stopniowanie[edytuj]
Zobacz więcej w osobnym artykule: Język litewski – stopniowanie
Źródła[edytuj]
- Tekst pochodzi ze strony http://www.lietpol.pl/ (za zgodą autora).