Aneks:Język litewski - przymiotnik

Z Wikisłownika – wolnego słownika wielojęzycznego

Przymiotniki litewskie odmieniają się przez przypadki, liczby i rodzaje. Istnieją trzy deklinacje przymiotników, tj. -as, -is i -us. Są one stosunkowo proste, nie różnią się zbytnio od odmiany rzeczowników o podobnych końcówkach, więc nie będę ich osobno omawiać. Ponieważ wołacz jest tu zawsze równy mianownikowi (jak i w języku polskim), zostaje on pominięty w tabelach.

Reguły dotyczące akcentowania przymiotników zostały omówione w osobnym dziale. Na tej stronie reguły akcentowania zostały uwzględnione jedynie w części poświęconej stopniowaniu przymiotników i przysłówków.

Należy pamiętać, że litewski przymiotnik zawsze stoi przed rzeczownikiem!

1. geras (dobry)

  r. m., l.p. r.m., l.mn. r.ż., l.p. r.ż., l.mn.
M. geras geri gera geros
D. gero gerų geros gerų
C. geram geriems gerai geroms
B. ge gerus ge geras
N. geru gerais gera geromis
Msc. gerame geruose geroje gerose

2. eilinis (kolejny)

  r.m, l.p. r.m, l.mn. r.ż, l.p. r.ż., l.mn.
M. eilinis eiliniai eili eilinės
D. eilinio eilinių eilinės eilinių
C. eiliniam eiliniams eilinei eilinėms
B. eili eilinius eili eilines
N. eiliniu eiliniais eiline eilinėmis
Msc. eiliniame eiliniuose eilinėje eilinėse

3. brangus (drogi)

  r.m, l.p. r.m, l.mn. r.ż, l.p. r.ż., l.mn.
M. brangus brangūs brangi brangios
D. brangaus brangių brangios brangių
C. brangiam brangiems brangiai brangioms
B. brangų brangius brangią brangias
N. brangiu brangiais brangia brangiomis
Msc. brangiame branguose brangioje brangiose

Uwagi:

  • Należy zwrócić uwagę na formy miejscownika liczby pojedynczej i celownika liczby pojedynczej i mnogiej rodzaju męskiego, które zawsze zachowują te same końcówki znacznie różniące się od rzeczownikowych. Jedynie przymiotniki zakończone na -is zachowują w mianowniku i celowniku liczby mnogiej końcówki rzeczownikowe -iai i -iams. Wyjątki: didelis i didis (wielki) - w liczbie mnogiej dideli, didi, w celowniku dideliems, didiems.
  • Reguły akcentowania są podobne jak w przypadku rzeczowników o podobnych końcówkach (w przypadku przymiotników zakończonych na -us akcent pada z reguły na ostatnią sylabę w obu rodzajach z wyjątkiem mianownika liczby mnogiej rodzaju męskiego i biernika liczby pojedynczej obu rodzajów).
  • W przypadku przymiotników zakończonych na -is i -us należy znów mieć na uwadze regułę zamiany t i d na č i przed i niezgłoskotwórczym.
  • Odejmując -s od formy podstawowej (mianownika rodzaju męskiego l.p.) otrzymujemy formę nijaką przymiotnika używaną w zdaniach, gdzie podmiot nie ma określonego rodzaju, np. Tai brangu!To drogo! (od brangusdrogi), Man šalta!Zimno mi! (od šaltaszimny), Tai malonu!To miło! (od malonusmiły), Neturiu nieko bendra su juo. Nie mam z nim nic wspólnego. (od bendraswspólny). Formy tej używa się najczęściej jako orzecznika i nie powinna być ona mylona z przysłówkiem.


Forma określona przymiotnika[edytuj]

Jest to cecha typowa języków bałtyckich i może być częściowo przyrównana do roli rodzajnika z języków zachodnioeuropejskich. W języku litewskim forma ta jest jednak stosowana jedynie w określonych okolicznościach, najczęściej zmieniając znaczenie samego przymiotnika, np. raudonas kryžius (czerwony krzyż, krzyż koloru czerwonego)Raudonasis kryžius (Czerwony Krzyż – organizacja), greita pagalba (szybka pomoc)greitoji pagalba (pogotowie ratunkowe), lengva kupri(lekki plecak)lengvoji pramonė (przemysł lekki), brangus butas (drogie mieszkanie)brangusis brolis (drogi, kochany brat) itp.

Przy odmianie formy określonej nie ma znaczenia deklinacja przymiotnika. Mianownik rodzaju męskiego zmienia się odpowiednio: geras – gerasis, brangus – brangusis, didelis (dawna forma: didis) - didysis. Dla przymiotników na -us i -is przed końcówką dochodzi jeszcze niezgłoskotwórcze -i, poza tym obowiązuje tu reguła transformacji głosek t i d. Oto przykład odmiany przymiotnika gerasis:

  r. m., l.p. r.m., l.mn. r.ż., l.p. r.ż., l.mn.
M. gerasis gerieji geroji gerosios
D. gerojo gerų gerosios gerų
C. gerajam geriesiems gerajai gerosioms
B. gerąjį geruosius gerąją gerąsias
N. geruoju geraisiais gerąja gerosiomis
Msc. gerajame geruosiuose gerojoje gerosiose

Pozostałe przymiotniki przyjmują podobne końcówki z wyjątkiem biernika rodzaju męskiego l.p., np. brangusis – brangiojo – brangiajam – brangųjį itd., brangioji – brangiosios – brangiajai – brangiąją itd., didysis – didžiojo – didžiajam – didįjį itd., didžioji – didžiosios – didžiajai – didžiąją itd.


Stopniowanie[edytuj]

Zobacz więcej w osobnym artykule: Język litewski – stopniowanie

Źródła[edytuj]