Indeks:Polski - Socjolekt aktorów

Indeks: A Ą B C Ć D E Ę F G H I J K L Ł M N Ń O Ó P R S Ś T U W Y Z Ź Ż

A

• aktor boski – aktor, na którego widok widzowie wzdychają: „O, Boże!”
• aktor pierwszorzędny – aktor, którego słychać tylko w pierwszym rzędzie

B

• bełkotać – mówić celowo niewyraźnie
• być ugotowanym

C

• car – student szkoły teatralnej/filmowej przeprowadzający fuksówkę

D

• deski – scena teatru
• dać przestrzeń – odsunąć się od kolegi na scenie
• dodać głosu – mówić głośniej

F

• filmówka – PWSFTviT w Łodzi
• forte – mówić głośno
• fuks – student pierwszego roku szkoły teatralnej/filmowej przed zakończeniem fuksówki
• fuks roku zerowego – student pierwszego roku szkoły teatralnej/filmowej przed zakończeniem fuksówki
• fuksica – studenkat pierwszego roku szkoły teatralnej/filmowej przed zakończeniem fuksówki
• fuksować – przeprowadzać fuksówkę
• fuksówka – zwyczaj w szkołach artystycznych, otrzęsiny studentów pierwszego rocznika
• fuksówkowy – dotyczący fuksówki

G

• gadać – mówić tekst
• gadanie – mówienie tekstu
• generalka – próba generalna
• gierka – ?
• główniak – główna rola
• grać bebechami / na bebechach – grać bardzo ekspresyjnie
• grać dla – podporządkowywać grę partnerowi
• grać do tyłu – grać, przemieszczając się w głąb sceny
• grać mocniej – grać wyraźniej
• grać sobą – grać tylko swoim ciałem
• grać twarzą – stosować jedynie mimikę twarzy
• grać w kamizelkę / w mankiet – grać zbyt kameralnie
• grać z odkręconym potencjometrem – nadużywać środków ekspresji
• grać z założoną nogą na nogę – nie angażować się zbytnio w rolę

H

• haftować – improwizować
• halabardnik – aktor teatralny grający epizody, mało znaczące role
• hiena – krytyk

I

• imitować – udawać

J

• ja cię zapalę – oświetlę miejsce, w którym staniesz

K

• kostiumówka – próba kostiumowa
• krzaczki – statyści
• kuć tekst – uczyć się tekstu

L

• lać / zlać sztukę – wystawić negatywną recenzję

Ł

• łamać tekst / rytm – mówić tekst tak, by stracił swoją potoczystość, by nie był monotonny

M

• mało głosu – za cicho
• markować – udawać, że posługuje się ktoś rekwizytem, że jest jakaś inna sceneria
• mówić do tyłu – wypowiadać określone słowa, mając jeszcze w pamięci poprzednie słowa, poprzednią kwestię
• mówić na dużym głosie – mówić bardzo głośno
• mówić na styk – mówić bezpośrednio po kwestii partnera
• mówić na szepcie – mówić szeptem
• mówić na śmiechu – mówić, śmiejąc się
• mówić na zadeptaniu – sprawiać, że tekst nie został dostatecznie zrozumiany przez nadmierne ruchy
• mówić prosto – mówić bez patosu

N

• nadchodzić – zbliżyć się do partnera
• nadkomplet – więcej widzów niż miejsc w teatrze
• nakryć tekst odbitką, zagrać odbitką – gwałtownie odpowiedzieć na kwestię partnera
• nestor – student starszego rocznika szkoły teatralnej/filmowej

O

• odbić tekst – gwałtownie odpowiedzieć na kwestię partnera
• odbitka – gwałtowna odpowiedź na kwestię partnera
• odwracać się przez kogoś – zmienić swe położenie na scenie lub kierować spojrzenie z powodu czyjegoś wejścia lub ruchu
• ogon – epizodyczna, mało znacząca rola
• ogoniasty – statysta
• ograć się – przyzwyczaić się do partnera
• olejno odrobione
• ostro iść – wypowiedzieć tekst gwałtownie

P

• pasaż – przemieszczenie się
• piano – mówić cicho
• pociąg pospieszny – wypowiadanie tekstu lub ruchy zbyt szybkie
• podchodzić na tekście – iść, wypowiadając kwestię
• podejście – zbliżenie się do partnera
• podkręcić tempo – mówić szybciej
• podwójny gest – ten sam gest wykonany obiema rękami (uważany za błąd w sztuce aktorskiej)
• pokazówka – próba pokazowa
• postaciować – naśladować jakąś postać
• pracować na – podporządkowywać grę partnerowi
• przebić – wypowiedzieć kwestię z takim natężeniem głosu, by zagłuszyć wszystkie pozostałe dźwięki
• przebijać – wypowiadać kwestię z takim natężeniem głosu, by zagłuszyć wszystkie pozostałe dźwięki
• przebijać się przez watę – wypowiadać tekst, stwarzając złudzenie, że głos dobiega z oddali
• przejście – przemieszczenie się
• przejść – przemieścić się
• przejść głębiej – przemieścić się w głąb sceny
• przeleźć – przemieścić się
• przetrzymać – przedłużać moment trwania tekstu, gestu, sytuacji, sceny
• publiczność gratisowa / kartkowa / paspartuowa / watowana – niewdzięczna publiczność
• publiczność marmurowa – nieprzychylna publiczność

R

• robić za damę – grać rolę kobiecą

S

• schodzić do parteru – klękać
• schodzić w dół – klękać
• stać centralnie – stać na środku sceny
• stać frontalnie – stać przodem do widowni
• synkopa – mocne zaznaczenie, zaakcentowanie fragmentu wypowiedzi
• sypać się – pomylić się, zapomnieć tekstu
• szept teatralny – szept donośny, dobrze słyszalny
• szkicować – budować schemat postaci, sytuacji
• sznyt – talent
• szuflada, robić szufladę – niepoprawne ustawienie aktorów
• szukać światła / złapać światło – stawać w oświetlonym miejscu
• szyć – improwizować

Ś

• ściągnąć tekst/gest – wyciszyć, zmniejszyć ekspresję wypowiedzi tekstu lub czynionych ruchów

T

• tempo! – szybciej!; mów szybciej!
• trójkąt, stać na trójkącie, grać na trójkącie – stać na środku w miejscu widocznym dla widza; dosłownie: stać w tzw. trójkącie widoczności scenicznej – trójkątnej przestrzeni na środku sceny, która jest w pełni widoczna z każdego miejsca na widowni. Trójkąt widoczności scenicznej występuje w teatrach z oknem scenicznym węższym niż szerokość widowni.
• trzeci z lewej kulisy – statysta

W

• wal do przodu – podejdź do przodu sceny
• wejście – 1) wypowiedzenie tekstu; 2) wyjście zza kulis na scenę
• wybić – wypowiedzieć kwestię z takim natężeniem głosu, by zagłuszyć wszystkie pozostałe dźwięki
• wyczekać – przedłużać moment trwania tekstu, gestu, sytuacji, sceny
• wygasić końcówkę – powiedzieć koniec kwestii słabiej, ciszej, z mniejszą emocją
• wymiksować się – zmienić miejsce z partnerem, partnerami
• wypunktować – zaakcentować ważne fragmenty tekstu
• wypychać na swoje lewo / prawo / w stronę… – powodować ruch partnera (w odpowiednim kierunku)
• wytrzymać – przedłużać moment trwania tekstu, gestu, sytuacji, sceny

Z

• zadeptać tekst – sprawić, że tekst nie został dostatecznie zrozumiany przez nadmierne ruchy
• zagadać – powiedzieć tekst
• zagrać coś przed tekstem – zagrać, zanim wypowie się kwestię
• załadować rakietę – wygłosić kwestię w nieodpowiednim momencie
• zatupać tekst – sprawić, że tekst nie został dostatecznie zrozumiany przez nadmierne ruchy
• zbliżenie – 1) zbliżenie się do partnera; 2) najazd kamery

Ż

• żyj tekstem – polecenie reżyserskie: zastosuj więcej emocji, wydobądź je z tekstu

Uwagi

Niektóre wyrazy i zwroty używane są także w innych socjolektach, np. muzyków (zwłaszcza śpiewaków operowych, którzy częściowo posługują się tymi samymi środkami wyrazu co aktorzy teatralni), artystów estradowych.

Literatura

• Anna Cegieła, Polski Słownik terminologii i gwary teatralnej, Wrocław 1992.
• Anna Cegieła, Słowniczek gwary teatralnej, Wydawnictwa Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1980.
• Ewa Dulna-Rak, Elementy socjolektu aktorskiego w języku Juliusza Osterwy