Indeks:Polski - Gwara lwowska

Gwara lwowska – gwara regionalna języka polskiego używana przez mieszkańców Lwowa. Współcześnie często mylona z tzw. bałakiem lwowskich baciarów, czyli gwarą uliczną, bardzo jednak do niej zbliżoną.

Indeks: A Ą B C Ć D E Ę F G H I J K L Ł M N Ń O Ó P R S Ś T U W Y Z Ź Ż

A

• absztyfikant – adorator
• ajnbruch – włamanie (niem. Einbruch)
• akademus – akademik, dom studencki
• aliwo – ale gdzie? (niem. wo – gdzie)
• ancug – ubiór (niem. Anzug – garnitur)
• aus – koniec (niem. Aus)

    (do góry strony)

B

• baciar – łobuz
• bałak – rozmowa, gadka
• badyl – chwast (ukr. badyllia)
• bajbus – niemowlę, osesek
• bajer – kłamstwo
• bajgiel – obwarzanek lub bułka (jid.)
• bajrysz – lok
• bajstruk – bękart
• bajtlować – okłamywać
• bajtoła – leń
• bajura – kałuża, błoto (ukr. "баюра")
• balikać – mówić (zwłaszcza gwarą) – por. bałakać
• balon – piłka gumowa
• bałabuch – ciastko drożdżowe
• bałagula – furman
• bałakać – mówić (zwłaszcza gwarą) – por. balikać (ukr. "balakaty")
• bałamkać się – chwiać się
• bałwatuńcio – pieszcz. bałwan
• bandzioch – duży brzuch
• baniaczek – kapelusz, melonik
• bańka – bombka choinkowa
• barabola – ziemniak, kartofel (ukr. "бараболя")
• batiarnia – por. baciar
• batiarówka – czapka batiara, cyklistówka lub pedałówka
• bebechi – wnętrzności (ukr. "бебехи")
• belbas – grubas
• bełtać – mącić, mieszać (ukr. bowtaty)
• beretka – beret (ukr.)
• besztać – wymawiać komu
• biedołach – biedak (ukr. bidołacha)
• bina – rodzaj pieczywa (podobnego do bagietki)
• binia – dziewczyna
• bisowaty – narwany
• blatować – załagodzić (ros.)?
• blatrura – por. bratrura
• bongu – spirytus
• bratrura albo blatrura, w skrócie rura – piekarnik, piec (niem. regionalne Bratröhre lub jid.)
• brechnia – brednia (ukr.)
• browar – piwo
• brusowaty – nieokrzesany
• buchacz – złodziej
• buchnąć – ukraść
• budny – zwykły (ukr. budnij)
• bulba – ziemniak (ukr.)
• bulka – bańka mydlana, pęcherzyk powietrza (ukr.)
• buńdziurzyć się – dąsać się
• burmyło – nieokrzesaniec
• buśko – bocian (ukr. "бусько")
• być blat – milczeć (ros.)?

    (do góry strony)

C

• cent – pieniądz
• cepaka – cham
• ciumać – całować (ukr. ciomaty)
• chabal – adorator
• chabanina – mięso
• chabazie – kwiaty, bukiet
• chabaż – zielsko, chwasty
• chablina – flaczaste mięso
• chajder – cheder
• chałupa – (w znaczeniu: mieszkanie, dom)(ukr.)
• chamać, szamać – jeść
• chapnąć – chwycić (ukr. chapaty, chapnuty)
• charkać się – kłócić się
• chatrak – konfident
• chatranka – obława policyjna
• chira – wódka
• chirny – pijany
• chirus – pijak
• chirzyć – pić wódkę
• chyćkać – kołysać
• chyra – kołtun
• ciuchrać – grać na instrumencie
• ciumać – całować się
• cwajer – dwója (ocena szkolna)
• cwajkiepełe – mądry człowiek (jid. kiepełe – głowa)
• cwancyger – moneta dwudziestohalerzowa
• cwikier – okulary
• cyferblat – twarz (niem Zifferblatt)
• cymbergaj – gra szkolna
• cymes – coś bardzo dobrego lub smacznego (jid.)
• cyngiel – dwója (ocena szkolna)
• czerepacha – mętny typ (ukr. 'żółw')
• czuchrać się – czochrać się
• czuć – słyszeć (ukr.)

    (do góry strony)

Ć

• ćmaga – wódka
• ćmakać – mlaskać
• ćmić – kłamać
• ćmok – cham

    (do góry strony)

D

• dachówka - kuchenka
• debra – wertepy (jid.?)
• dętek – melonik
• doobkoła – dookoła
• drancie – stara odzież
• dranciny – lichy, zły
• drapak – zmywak do naczyń
• drymbajło – stary grat
• drypcia – stara kobieta
• duć – dmuchać (ukr.)
• durch, durś – na wylot
• durszlak – cedzak (niem. Durchschlag)
• dziakować – dawać pieniądze
• dziamdziać – jeść powoli
• dziaukać – pyskować (ukr. dziawkaty)
• dziunia – dziewczyna
• dzyga - bąk (ukr.)

    (do góry strony)

F

• facka – uderzenie, zwłaszcza w nos
• fafrać – bełkotać
• fafulasty – podtuczony
• fafuły – pełne policzki
• falować – iść
• famuła – rodzina
• fana – chorągiew (niem. Fahne)
• farfocle – strzępy, drobiny
• fasować – dostać coś, załatwić coś sobie
• fecy – onuce, skarpety
• fertig – gotowe (niem.)
• fifak – człowiek sprytny
• fisy – nogi (niem. Füsse)
• folga – odwilż
• forant – na wszelki wypadek
• forikować – atakować
• forteklapa – fortepian
• front – pierwsze miejsce
• frygać – jeść
• funiasty – nadęty
• funio – zarozumialec
• furdygarnia – więzienie
• furkać – dmuchać
• furt – wciąż
• fyrniak – perkaty nos

    (do góry strony)

G

• galanty – elegancki
• garkotłuk – gosposia
• gibirować się – należeć się
• gielajza – kufel (niem.)
• gieltować się – wynosić się ponad innych
• glans – połysk (niem. Glanz)
• głuchman – głuchy
• gnieciuch – ciasto drożdżowe
• gnot – dziecko
• gnypek – tępy nóż (niem.)
• gongil – katar, wydzielina z nosa
• graba – ręka
• grajcar – pieniądz (austr.)
• grajfnąć – ukraść (niem.)
• gudz – węzeł sznurowadła (ukr.)
• gufrować – marszczyć
• gwer – karabin (niem. Gewehr – broń)

    (do góry strony)

H

• haczyk – pogrzebacz
• hadiuga – złośliwiec
• hadra – kłótliwa baba
• hajcer – palacz (pomocnik maszynisty)
• hajcować – szybko jechać
• hajcownia – parowóz
• hajda – wynocha! won!
• hajdać się – kołysać się (ukr. "gojdatysia")
• hajtać się – brać ślub
• hajtu – spacer (ukr.)
• halaburda, hałaburda – awantura, mieszanina
• halastra, hałastra – zbieranina
• halba, halbka – kufel (niem.)
• halka – kawka (ukr.)
• haltować – zatrzymać (niem. halt! – stój!)
• halukać – krzyczeć na kogoś
• Haman – brutal (hebr.)
• handełes – handlarz (jid., pogardliwie)
• handryczyć się – sprzeczać się, przekomarzać
• hara – wódka
• harap – pas
• haratać się – bić się
• harbuz – dynia
• hardyga – stary dom
• harmadla – szpilka do włosów
• harmider – zgiełk
• hawira – dom, mieszkanie
• hebes – głupiec (jid.)
• hebra – zbieranina
• hepać – karcić
• hołodryga – oberwaniec
• horpyna – ogromna kobieta
• hreczka – gryka, kasza gryczana (ukr.)
• hrunio – gbur
• hryć – głupiec
• hrymać – mocno uderzać
• hulać – chodzić, łazić (ukr. "hulaty")
• hurgotać – stukać
• hyckać – skakać

    (do góry strony)

J

• jadaczka – gęba
• jojkać, jojczyć – narzekać (ukr.)
• juchcić – kraść
• juszka – rzadka zupa (ukr.)

    (do góry strony)

K

• kutia – pszenica z makiem i miodem (ukr.)
• kaban – wieprz (ukr.)
• kacap – głupiec (ukr.)
• kacaraba – kot
• kaczać się – toczyć się
• kaczan – głąb kapusty (ukr.)
• kalamacja – zamieszanie
• kalapitra – głowa
• kałabania – kałuża (ukr.)
• kałakunio – tępak
• kałapućkać – mieszać
• kaparzyć – źle robić, biedować
• kapcan – człowiek do niczego
• kapcylinder – kapelusz
• kapeluch – kapelusz (ukr.)
• karaba – kot
• karmenadel – kotlet
• katulać – toczyć coś okrągłego (ukr. "kotulaty")
• kawuncia – kawa
• kibelek – garnuszek (niem.)
• kidać – rzucać (ukr. "kydaty")
• kiel – kapusta włoska (wł.)
• kiepełe – głowa (jid.)
• kikać – patrzeć
• kimać – spać
• kindrus – łobuziak, urwis (niem.)
• kinol – nos
• kireja – płaszcz
• kirzyć – pić
• kitka – kotek (ukr. "kit")
• klapać – trzepać
• klempa – zła kobieta
• kłapaczka – usta
• kławaki – zęby
• knajać – jechać, biec, łazić
• kociuba – szufla, przyrząd do wygarniania węgla z pieca (ukr.)
• kociurbaty – małego wzrostu
• kocmołuch – brudas
• kojdym – odważny (jid.)
• kolegówna– koleżanka
• kolędować – wydziwiać
• kołotuszka – urządzenie kuchenne do mieszania, mątewka (ukr.)
• kołtunić się – żenić się
• kopystka, kopyść – drewniana łyżka (ukr.)
• koromesło – nosidło na wodę (ukr.)
• kostorbaty – o nierównej powierzchni (ukr.)
• kostumacha – wielka kość (ukr.)
• krawczyni – krawcowa (ukr.)
• kręcić gitarę – fantazjować
• krys – kapelusz lub inne nakrycie głowy (ros. [krysa:] – dach)
• krzyżbanty – krzyże
• kucza – mały ciemny pokój
• kuczki – żydowskie święto
• kula – noga
• kumać – rozumieć
• kustumachi – kości (ukr.)
• kutać – zwijać
• kwargiel – serek wiejski

L

• leberka – wątróbka (niem.)
• lepetryka – tyłek
• lichtarnia – latarnia (ukr.)
• linewka – cienka linka
• litosierdzie – miłosierdzie (czes.)
• lola – dziewczyna
• lubcia – droga osoba (ukr.)
• luftować – wietrzyć (niem.)

    (do góry strony)

Ł

• łaba – łapa
• łabaty – niezgrabny
• łabudać się – krzątać się
• łachować się – wyśmiewać kogoś (niem. "lachen")
• łandyga – wysoka dziewczyna
• łepeta, łepetyna – głowa
• łukawy – chciwy (ukr.)
• łyska – błyska
• łyta – człowiek bogaty

    (do góry strony)

M

• maćkać – babrać się
• maćko – brzuch
• magulać – bić
• magulanka – bójka
• makagigi – słodycze (pers.)
• makitra – makutra (ukr.) lub głowa
• makohon – wałek drewniany służący do tarcia maku w makutrze (ukr.)
• makówka – głowa
• makutra – ceramiczna miska, wewnątrz rowkowana do ucierania maku
• małanka – młoda dziewczyna
• małpiszon – małpa (także przen.)
• mamcia – miła starsza pani
• manele – drobiazgi (jid.)
• mantel – płaszcz (niem.)
• mantyłepa – wstrętna małpa
• masny – tłusty (czes.)
• maścić – bić
• mazak – twarz
• mazepa – brzydka kobieta
• mecyja – specjał (jid.)
• megać – uciekać
• mentykaptus – pomyleniec (łac.)
• meszty – półbuty damskie, kapcie (ukr.)
• miglanc – spryciarz
• mikrus – malec
• miszkulancja – mieszanina
• miszunk – bójka (niem.)
• mogiłki – cmentarz
• moniak – drobny pieniądz, moneta
• mordownia – knajpa
• motorowy – motorniczy
• mudio – mruk
• mulik – murarz
• murga – cham
• murmyło – ponurak
• mykiecić – mylić
• myszygine, myszigene – wariat (jid.)
• mytka – szmata, plotkara (jid.)

    (do góry strony)

N

• na blank – bez płaszcza (niem. blank – pusty)
• na chal pal – w pośpiechu
• na links – na gapę (niem. links – lewo)
• nachapać – nagromadzić
• nadać się – przydać się
• najsampierw – nasamprzód
• nakaslik, nakastlik – szafka nocna
• naobkoło – na około
• narandża – pomarańcza
• niezdały – do niczego (ukr.)
• niuńka – bezradny
• nykać – szukać

    (do góry strony)

O

• oberchabka – łapówka
• odfastrygować się – odczepić się
• odknajać się – odczepić się
• oględnoć – obejrzeć (ukr.)

    (do góry strony)

P

• pacałycha – zabawa
• pacan – głupiec (jid.)
• pachniarz – nos
• pacię – prosiak
• paciuk – świnia (ukr.)
• packa – uderzenie
• pała – głowa
• pampuch – pączek (ukr.)
• panowla! – zawołanie na kolegów, odpowiednik panowie!
• papendekiel – tektura
• parkan – kołnierzyk
• paszcza – usta
• paszczękować – dużo mówić
• pedały – nogi
• pełechaty – długowłosy
• pełechy – długie włosy
• perekicki – wywracanie koziołka (ukr.)
• perekińczyk – zdrajca(ukr.)
• perepałki – utarczki (ukr.)
• pieszki – pieszo (ukr.)
• pikuleta – buty
• pinda – niedorosła dziewczyna (hebr.)
• pipczyć – naciskać
• pitolko – mało poważny
• pluskwa – zwada
• pod chajrem – pod słowem honoru
• podfruwajka – podlotek
• podlizajło – lizus
• pokiwany – oszukany
• poligutko – powolutku
• polikier – policjant
• pomieszkanie – mieszkanie (ukr.)
• potyrajko – ten, którego się poniewiera
• potyrcze – negatywnie o kimś
• prażyć – gotować
• proch – kurz (ukr.)
• prynuka – zachęta (ukr.)
• przerastały – przerośnięty
• przyjaciółka – agrafka
• przyklajstrować – przylepić
• przylipka – piętka chleba
• przyszpilić – przypiąć
• przywabliwy – atrakcyjny, przystojny (ukr.)
• psyche – lustro
• putnia – wiadro
• pyćkać – źle pracować
• pyłychi – włosy
• pypka – smoczek (czes.)

    (do góry strony)

R

• raderka – gumka do wycierania (niem.) radieren (wymazywać)
• ragóżka – wycieraczka
• rajdać – długo rozmawiać
• rańsze – wcześniej (ukr.)
• rapaty – szorstki
• rączka – pióro (ukr. [ruchka] – pióro
• recht – racja (niem.)
• rejwach – rozgardiasz (niem.)
• rikcug – odwrót (niem.)
• rozduć – rozdmuchać
• rukzak – plecak (niem.)
• rura – piekarnik, piec, zob. bratrura(niem.)
• rychać – kaszleć
• rychtować – przygotować (niem. einrichten – ułożyć)
• ryćkać – kopać
• ryło – twarz (ukr.)
• rymunda – zła kobieta
• rynka – płaski lub niski garnek
• rynwa – rynna (ukr.)
• rypać się – tłuc się

    (do góry strony)

S

• sałamacha – mieszanina (ukr.)
• serdeczny – potężny (ukr.)
• setny – duży
• sicz – sitwa, grupa (ukr.)
• sinka – niebieska farba (ukr.)
• skałka – drobne drewienko, drzazga (ukr.)
• skikać – skakać (ukr.)
• skiła – pies
• skisły – skwaśniały (ukr.)
• słychać – czuć zapachy
• smarowóz – brudas
• smyknąć – popić sobie
• smytrać – kraść
• sobaczyć – wyzywać
• specyfinder – spryciarz
• spuchlak – grubas
• stopka – bezpiecznik
• strachoput – wystraszony (ukr.)
• studzinina – galareta z nóżek
• sumer – chleb
• syromudry – przemądrzały (ukr.)
• szac – piękny (niem. Schatz)
• szałaputa – bezmyślny
• szantrapa – niechlujna kobieta
• szapoklak – kapelusz (franc.)
• szaragi – wieszak na ubrania, ręczniki (niem. Schragen – stojak, skrzyżowane belki, kobyłka, kozioł)
• szczeznąć – zgubić się (ukr.)
• szczypka – drewno na rozpałki
• szepetlawy – sepleniący (ukr.)
• szkira – dziewczyna (ukr.)
• szkut – malec
• szkwarki – skwarki (ukr.)
• szlaban – ława do spania
• szmara – kobieta dostępna (jid.)
• szmondzia – niechlujna kobieta
• szmulać – chodzić
• szmulać – chodzić, łazić
• sznadaławy – zabiedzony
• szóstak – 10 groszy
• szpacirgang – spacer niem. Spaziergang)
• szpanegla – pinezki
• szpanegli – pinezki
• szpanować – naciągać
• szparować – oszczędzać (niem. sparen)
• szperka – słonina
• szpilać – grać (niem. spielen)
• szponder – boczek (ukr.)
• szportać – grzebać
• szprechać – mówić (niem.)
• szpicyfinder – spryciarz (o dziecku)
• szpurnąć – rzucić
• szpurt – szybki bieg
• szragi, szaragi – wieszak
• szrajbować – pisać (niem. schreiben)
• sztajfować – krochmalić
• sztajgować – biegać (niem. steigen)
• sztajgować – iść szybko (niem.)
• sztajuwany – krochmalony
• sztangil, sztangiel – rodzaj pieczywa (taka bułka na hot doga)
• sztaniety – spodnie (ukr.)
• sztany – spodnie (ukr.)
• sztraflik – pasek, rzemień
• szturkać – trącać (ukr.)
• szturpak – niedorozwinięty
• sztyblet, sztybulet – półbut na gumkę
• sztylać – kuleć
• sztymować – zgadzać się
• szuber – zasuwa do komina
• szwarc – pasta do butów
• szwendać się – chodzić tu i tam
• szwicować – ciężko pracować
• szwimki – kąpielówki (niem. schwimmen)
• szwydryga – szewc
• szypytlawy – sepleniący (ukr. szepeliawy)

    (do góry strony)

Ś

• ścierka – ladacznica
• śledź – krawat
• ślipundyr – niespostrzegawczy
• śloza – łezka (ukr.)
• śmierdziuch – smarkacz
• świcić – bić
• świrk, świrek – chory umysłowo
• świrkować – wariować

    (do góry strony)

T

• ta – charakterystyczna partykuła nawiązująca np. Ta co ty mówisz
• takoj – jednak (ukr.)
• tałapać się – pluskać się
• tamowaty – małomówny
• tarabanić się – iść ciężko
• tarko – tarka
• taskać – nieść
• tatko – tato
• telepać się – trząść się
• tłuk – służąca
• tłumić się – tłuc się
• troczek – tasiemka
• trymbulka – szczypiorek
• trymudka – komoda
• trymutka – szafa trzydrzwiowa z lustrem
• tryndać się – przenosić się
• tryngeld – napiwek (niem. trinken – pić i Geld – pieniądze))
• tumanić – okłamywać
• turbować się – martwić się
• turgać, targać – dźwigać
• tycować – żartować
• tyrpać – potrząsać

    (do góry strony)

U

    (do góry strony)

• umbra - abażur
• uncy – onuce

    (do góry strony)

W

• wacha – warta
• wander – wędrówka
• wańtuch – brzuch
• waserwaga – poziomnica (niem.)
• waserycia – woda
• wazonek – doniczka (ukr.)
• wciągle – wciąż, ciągle
• wcinać – jeść
• wensa – wąsy
• wereta – płótno
• winkiel, winkil – narożnik, róg
• wprzódy – naprzód
• wszystka – zaszewka
• wtrajać – jeść dużo
• w te i we wte – tam i z powrotem
• wtryniać komu co – zmuszać kogoś do przyjęcia czegoś
• wyginiasty – zgrabny
• wyrywać – uciekać

    (do góry strony)

Z

• za drągiem – za rogatką, szlabanem
• za frajer – za darmo
• za pod kolki – pod rękę
• za pod paszki – pod pachę
• zabezdurno – za darmo (ros.)
• zabudźko – zapominalski (ukr.)
• zachamanić – ukraść
• zadekować – skryć się
• zagudzać – zaplątać
• zahałom – razem (ukr.)
• zahumenie – przedmieście
• zaiwaniać – kraść
• zakim – za nim
• zakryszka – włoszczyzna
• zalewajko – kłamczuch
• zamalować – uderzyć
• zaprażka – zasmażka
• zapychać – iść, jechać
• zarękawek – mufka
• zaszpilić – zapiąć
• zaszportnąć – potknąć (ukr.)
• zawałoka – przybłęda
• zawdy – zawsze (staropol.) (ukr. zawżdy)
• zaziapać – zarzucić urok
• zdybać kogo – znaleźć
• zdybać się – spotkać się
• zelepuchy – niedojrzałe owoce
• zerkało – lustro (ukr.)
• zicher – na pewno (niem.)
• ziorać – patrzeć
• zirkowaty – zezowaty
• znać – wiedzieć
• zolić – bić
• zwurdzić się – skwaśnieć

    (do góry strony)

Źródła

• Zofia Kurzowa, Polszczyzna Lwowa i Kresów Południowo–Wschodnich do 1939 roku
• Ryszard Ruszel, Wesoła gwara lwowska

zobacz też

• Gwara poznańska w Wikipedii
• uwagi na temat słowniczków gwar w Wikisłowniku