Aneks:Język starogrecki - deklinacja I
Deklinacja I (zwana też deklinacją -a) obejmuje w większości rzeczowniki rodzaju żeńskiego, które w Nom. sg. są zakończone na -α lub -η, a w Gen. sg. dodają do mianownika liczby pojedynczej -ς. Występują również rzeczowniki rodzaju męskiego zakończone w Nom. sg. na -ας lub -ης, które w Gen. sg. przyjmują końcówkę tego samego przypadka deklinacji II -ου.
W tej deklinacji wyróżniamy trzy typy odmian na podstawie zakończeń Nom. sg., mianowicie:
- rzeczowniki zakończone na -η (np. ἡ μάχη, ἡ τἐχνη)
- rzeczowniki zakończone na -α, w których wyróżniamy
- rzeczowniki na alfę purum (-ᾱ), która występuje po ε, ι, ρ (np. ἡ δημοκρατία, ἡ θεά, ἡ χὠρα)
- rzeczowniki na alfę impurum (-α), która nie występuje po ww. literach (np. ἡ θάλαττα, ἡ γλῶττα)
Typy różnią się między sobą jedynie końcówkami liczby pojedynczej; końcówki liczby mnogiej są takie same dla każdego typu.
Rzeczowniki rodzaju żeńskiego I deklinacji[edytuj]
Tabela z przykładem odmiany rzeczownika μάχη, -ης, ἡ (typ pierwszy):
| liczba pojedyncza singularis |
liczba mnoga pluralis | |
|---|---|---|
| mianownik nominativus |
-η μάχη |
-αι μάχαι |
| dopełniacz genetivus |
-ης μάχης |
-ων μαχῶν |
| celownik dativus |
-ῃ μάχῃ |
-αις μάχαις |
| biernik accusativus |
-ην μάχην |
-ας μάχας |
| wołacz vocativus |
-η μάχη |
-αι μάχαι |
Gen. pl. w I deklinacji jest zawsze perispomenon, por. Aneks:Język starogrecki - akcent.
Odmiana rzeczownika χώρα, -ας, ἡ (typ drugi):
| liczba pojedyncza singularis |
liczba mnoga pluralis | |
|---|---|---|
| mianownik nominativus |
-α χώρα |
-αι χῶραι |
| dopełniacz genetivus |
-ας χώρας |
-ων χωρῶν |
| celownik dativus |
-ᾳ χώρᾳ |
-αις χώραις |
| biernik accusativus |
-αν χῶραν |
-ας χώρας |
| wołacz vocativus |
-α χώρα |
-αι χῶραι |
Odmiana rzeczownika θάλαττα, -ης, ἡ (typ trzeci):
| liczba pojedyncza singularis |
liczba mnoga pluralis | |
|---|---|---|
| mianownik nominativus |
-α θάλαττα |
-αι θάλατται |
| dopełniacz genetivus |
-ης θαλάττης |
-ων θαλαττῶν |
| celownik dativus |
-ῃ θαλάττῃ |
-αις θαλάτταις |
| biernik accusativus |
-αν θάλατταν |
-ας θαλάττας |
| wołacz vocativus |
-α θάλαττα |
-αι θάλατται |
Rzeczowniki rodzaju męskiego I deklinacji[edytuj]
W języku starogreckim występują nieliczne rzeczowniki, które są rodzaju męskiego i odmieniają się w I deklinacji. Typy odmian rozróżniamy na podstawie zakończeń Nom. sg., mianowicie:
- rzeczowniki zakończone na -ας, (np. ὁ ταμίας, ὁ νεανίας)
- rzeczowniki zakończone na -ης, w których wyróżniamy
- rzeczowniki na -της (np. ὁ πολίτης, ὁ στρατιώτης)
- rzeczowniki na -ης, które nie występują po -τ- (np. ὁ Ἀτρείδης, ὁ Πέρσης)
Zakończenia wszystkich przypadków we wszystkich typach są takie same z wyjątkiem Voc. sg.:
| -ας | -της | -ης | |
|---|---|---|---|
| Voc. sg. | -α | -ᾰ | -η |
W rzeczownikach na -ης nie mają zakończenia -η w Voc. sg. dwie grupy rzeczowników:
- nazwy ludów (np. ὁ Πέρσης, Voc. sg. ὦ Πέρσα zamiast błędnego ὦ Πέρση)
- rzeczowniki zakończone na -μέτρης, -τρίβης, -πώλης
Odmiana rzeczownika ταμίας, -ου, ὁ (typ pierwszy):
| liczba pojedyncza singularis |
liczba mnoga pluralis | |
|---|---|---|
| mianownik nominativus |
-ας ταμίας |
-αι ταμίαι |
| dopełniacz genetivus |
-ου ταμίου |
-ων ταμιῶν |
| celownik dativus |
-ᾳ ταμίᾳ |
-αις ταμίαις |
| biernik accusativus |
-αν ταμίαν |
-ας ταμίας |
| wołacz vocativus |
-α ταμία |
-αι ταμίαι |
Odmiana rzeczownika πολίτης, -ου, ὁ (typ drugi):
| liczba pojedyncza singularis |
liczba mnoga pluralis | |
|---|---|---|
| mianownik nominativus |
-ης πολίτης |
-αι πολῖται |
| dopełniacz genetivus |
-ου πολίτου |
-ων πολιτῶν |
| celownik dativus |
-ῃ πολίτῃ |
-αις πολίταις |
| biernik accusativus |
-ην πολίτην |
-ας πολίτας |
| wołacz vocativus |
-α πολῖτα |
-αι πολῖται |
Odmiana rzeczownika Ἀτρείδης, -ου, ὁ (typ trzeci):
| liczba pojedyncza singularis |
liczba mnoga pluralis | |
|---|---|---|
| mianownik nominativus |
-ης Ἀτρείδης |
-αι Ἀτρεῖδαι |
| dopełniacz genetivus |
-ου Ἀτρείδου |
-ων Ἀτρειδῶν |
| celownik dativus |
-ῃ Ἀτρείδῃ |
-αις Ἀτρείδαις |
| biernik accusativus |
-ην Ἀτρείδην |
-ας Ἀτρείδας |
| wołacz vocativus |
-η Ἀτρείδη |
-αι Ατρεῖδαι |
Nomina contracta (rzeczowniki ściągane) I deklinacji[edytuj]
Nieliczna grupa rzeczowników rodzaju męskiego i żeńskiego zakończonych na -αα lub -εα kontrahuje (ściąga) samogłoski według poniższych zasad:
- α + α → α
- α + ᾳ → ᾳ
- α + αι → αι
- α + ω → ω
- ε + α → η
- ε + ᾳ → ῃ
- ε + αι → αι
- ε + ου → ου
- ε + ω → ω
Akcent tych rzeczowników jest zawsze perispomenon.
Odmiana rzeczownika μνᾶ, -ᾶς, ἡ (z μνά-α):
| liczba pojedyncza singularis |
liczba mnoga pluralis | |
|---|---|---|
| mianownik nominativus |
-α μνᾶ |
-αι μναῖ |
| dopełniacz genetivus |
-ας μνᾶς |
-ων μνῶν |
| celownik dativus |
-ᾳ μνᾷ |
-αις μναῖς |
| biernik accusativus |
-αν μνᾶν |
-ας μνᾶς |
| wołacz vocativus |
-α μνᾶ |
-αι μναῖ |
Odmiana rzeczownika συκῆ, -ῆς, ἡ (z συκε-α):
| liczba pojedyncza singularis |
liczba mnoga pluralis | |
|---|---|---|
| mianownik nominativus |
-η συκῆ |
-αι συκαῖ |
| dopełniacz genetivus |
-ης συκῆς |
-ων συκδῶν |
| celownik dativus |
-ῃ συκῇ |
-αις συκαῖς |
| biernik accusativus |
-ην συκῆν |
-ας συκᾶς |
| wołacz vocativus |
-η συκῆ |
-αι συκαῖ |
Odmiana rzeczownika Ἑρμῆς, -οῦ, ὁ (z Ἑρμε-ας):
| liczba pojedyncza singularis | |
|---|---|
| mianownik nominativus |
-ης Ἑρμῆς |
| dopełniacz genetivus |
-ου Ἑρμοῦ |
| celownik dativus |
-ῃ Ἑρμῇ |
| biernik accusativus |
-ην Ἑρμῆν |
| wołacz vocativus |
-η Ἑρμῆ |