Aneks:Gramatyka chińska

Z Wikisłownika – wolnego słownika wielojęzycznego

Gramatyka języka chińskiego w pewnych aspektach bardzo różni się od gramatyki polskiej, stąd wielu uważa ją za bardzo trudną. W rzeczywistości jednak można opisać ją przy pomocy kilku prostych reguł, których zapamiętanie gwarantuje poprawność językową wypowiedzi. W wielu wypadkach można przy tym stosować analogie do języków europejskich, choć nie jest tak zawsze.

Części mowy[edytuj]

W języku chińskim występują te same części mowy, co w języku polskim. Jedyny wyjątek stanowią klasyfikatory.

Rzeczownik[edytuj]

Rzeczowniki w języku chińskim nie podlegają w zasadzie żadnej odmianie. Nie ma ani przypadków, ani nawet liczby mnogiej – wystarczy dodać liczebnik, by wiadomo było, o jakiej ilości mowa. Wyjątek od tej reguły stanowić mogą niekiedy rzeczowniki osobowe, odnoszące się do ludzi – do rzeczownika dodaje się wtedy partykułę (men), np. 学生 (xuésheng) – student学生 (xuéshengmen) – studenci. W rzeczywistości jednak, jeśli przed rzeczownikiem stoją inne wyrazy wskazujące na liczbę mnogą, pomija się.

Klasyfikator[edytuj]

Klasyfikator, określany też jako „słowo miary”, jest w rzeczywistości integralną częścią rzeczownika. Stosowany najczęściej przy określaniu ilości czegoś oraz w zwrotach „Ten…” i „Tamten…”, doprecyzowuje znaczenie wyrazu. Jest to istotne zwłaszcza przy wyrazach jednobrzmiących.

Istnieją też, aczkolwiek nieliczne, rzeczowniki bez klasyfikatora (nie należy mylić ich z rzeczownikami używającymi klasyfikatora uniwersalnego – patrz poniżej). Najczęściej są to rzeczowniki niemierzalne, zbyt małe lub zbyt duże, np. 时间 (shíjiān) – chwila, moment oraz (nián) – rok.

Aby skutecznie nauczyć się klasyfikatorów, najlepiej poznawać je wraz z rzeczownikami, które „zliczają”. W Wikisłowniku przy rzeczownikach najczęściej umieszczone są odpowiednie klasyfikatory. Poniżej zaprezentowane są najpotrzebniejsze w języku chińskim klasyfikatory.

  • (ge) – klasyfikator uniwersalny, stosowany wobec wielu nowych rzeczowników, a także osób i rzeczowników czasu (dni, tygodnie, miesiące itp.); ponadto, klasyfikator ten można stosować ilekroć nie jest się pewnym, lub po prostu nie zna się klasyfikatora dowolnego rzeczownika (błędem jest jednak stosowanie go nagminnie i wobec rzeczowników bez klasyfikatorów).
  • (wèi) – klasyfikator ludzi, osób; bardziej formalny niż , nie zawsze może być stosowany, np. powiemy 先生 (nă wèi xiānsheng) – tamten pan, ale już 学生 (nă ge xuésheng) – tamten student.
  • (zhī) – klasyfikator zwierząt, a także narzędzi oraz jednej rzeczy z pary, np. (yì zhī xié) – jeden but; porównaj 双 poniżej.
  • (jiā) – klasyfikator dla rodzin, przedsiębiorstw i niektórych budynków, np. domów.
  • (suó) – klasyfikator budynków oraz instytucji w nich się mieszczących, np. szkół.
  • (jiān) – klasyfikator pokoi i pomieszczeń.
  • (jiàn) – meble, ubrania i części garderoby, także sprawy, zajęcia.
  • (shuāng) – para czegoś, np. (yì shuāng xié) – para butów.
  • (zhāng) – papier, łóżka, stoły, generalnie: przedmioty płaskie lub z blatem.
  • (zhī) – przedmioty „patykowate”: pałeczki, świeczki, przyrządy do pisania itp.
  • (bă) – krzesła, przedmioty z rączką, noże i ostrza, także: garść czegoś.
  • (bĕn) – książki, zeszyty, generalnie: oprawione papiery.
  • (fèn) – gazety, dokumenty, generalnie: luźne kartki.
  • (bēi) – szklanka, kubek, kieliszek czegoś.
  • (píng) – puszka, butelka, karton jakiegoś płynu.
  • (dī) – kropla płynu.
  • (liàng) – klasyfikator pojazdów mechanicznych, najczęściej samochodów.
  • (tiáo) – wstążki, rzeki, generalnie: przedmioty długie i wąskie.
  • (kuài) – przedmioty, które można podzielić na kawałki lub skrawki, także uniwersalne określenie jednostki pieniężnej, tzn. sformułowanie (yí kuài qián) oznacza zazwyczaj ¥1, ale może też odnosić się do $1 lub PLN1, w zależności od tego, jaka jest lokalna waluta rozmówców.
  • (cì) – klasyfikator czasu, wskazujący ilość powtórzeń.
  • (jù) – klasyfikator zdań i słów, tj. (yí jù huà) – jedno zdanie, rzadziej: jedno słowo.

Czasownik[edytuj]

Czasowniki również nie podlegają odmianie, ani przez osoby, ani przez czasy. Obowiązuje jedna, bezosobowa forma, np. (qù) – iść. W połączeniu z odpowiednim rzeczownikiem, przymiotnikiem czy partykułą zyskuje odpowiednie znaczenie i formę (tu: idę, idziesz, poszedł, pójdzie itp.).

Wiele czasowników w języku chińskim funkcjonuje w konwencji „czasownik+obiekt”, co oznacza, że zawsze występują w połączeniu z przedmiotem akcji. Przykładowo, można uczyć się chińskiego – 中文 (xué zhōngwén), ale też po prostu uczyć się 学习 (xuéxí); w drugim przypadku 习 nie ma swojego własnego znaczenia, stanowi „obiekt neutralny”, swoisty przyrostek.

Swoistą formą czasowników w języku chińskim są „aktywne przymiotniki”. Są to słowa określające stan, jednak w przeciwieństwie do języków europejskich nie wymagają użycia słowa „być”, gdyż zawierają już w sobie ten element. Stąd nie są to przymiotniki! Przykładowo, zdanie „(Ja) jestem zmęczony” w języku chińskim przyjmuje postać (wŏ hěn lèi); użycie czasownika „być” – (wŏ shì lèi) – jest błędne. W innych aspektach jednak czasowniki te zachowują się tak jak przymiotniki (patrz dalej).

Czasy[edytuj]

W języku chińskim nie istnieje pojęcie „czasów” i „odmiany przez czasy”, tj. czasownik pozostaje nieodmienny. Odpowiedni czas określają w zdaniu okoliczniki czasu, takie jak „wczoraj” czy „jutro”.

Dodatkowo, możliwe jest tworzenie form dokonanych, dla podkreślenia zakończenia jakiejś czynności lub tego, że miała ona miejsce w przeszłości. Dokonuje się tego poprzez dodanie (le) lub (gùo – dosł. minąć, ominąć) po czasowniku, np. . (wŏ chīgùo fàn) → (Ja) zjadłem/am (posiłek).

Podobnie, aby podkreślić przyszłościowy charakter jakiejś czynności, a więc fakt, że ma się ona dopiero odbyć, jest planowana, przed czasownikiem dodaje się (yào – dosł. chcieć, mieć zamiar). Zazwyczaj jednak sama obecność okolicznika czasu określającego przyszłość (jutro, za tydzień itp.) jest wystarczająca.

Przymiotnik[edytuj]

Podobnie jak w języku polskim, przymiotnik opisuje rzeczownik, przed którym stoi. Nie odmienia się przy tym – tak jak rzeczownik – ani przez osoby, ani przypadki. W dłuższych konstrukcjach zdaniowych, przy wzmocnieniach i przeczeniach, a także w stopniu wyższym i najwyższym przymiotnik występuje z przyrostkiem w postaci partykuły dzierżawczej .

Stopniowanie przymiotników[edytuj]

W języku chińskim występują, tak samo jak w języku polskim, dwa stopnie przymiotnika: wyższy i najwyższy. Ponieważ sam przymiotnik, tak jak wszystkie słowa języka chińskiego, nie podlega odmianie, stopnie uzyskuje się poprzez dodanie odpowiedniego przedrostka.

  • Stopień wyższy: tworzony ze złączenia (gèng) oraz stopniowanego przymiotnika, np. 有意思 (gèng yŏuyìsi) – bardziej interesujący, (gèng hăo) – lepszy.
  • Stopień najwyższy: powstaje poprzez dodanie (zuì) przed przymiotnik, np. 有意思 (zuì yŏuyìsi) – najbardziej interesujący, (zuì hăo) – najlepszy.

Przysłówek[edytuj]

Niewiele jest w języku chińskim „czystych” przysłówków. Zazwyczaj ich funkcję pełnią przymiotniki oraz czasowniki.

Zaimek[edytuj]

Zaimki w języku chińskim nie są zbyt liczne. W zasadzie wyróżnia się tylko zaimki osobowe, dzierżawcze oraz wskazujące. Ponadto niektóre słowa w odpowiednim kontekście tworzyć mogą inne zaimki, np. pytające. Nie ma natomiast zaimków zwrotnych, chociaż zwrot 自己 (zìjĭ) stosowany jest czasem w znaczeniu „sobie”, „siebie”.

Zaimki osobowe[edytuj]

Istnieje pięć podstawowych zaimków osobowych:

  • (wŏ) – ja
  • (nĭ) – ty
  • , , (tā) – odpowiednio: on, ona, ono.

Liczbę mnogą tworzy się, podobnie jak w przypadku rzeczowników osobowych, poprzez dodanie przyrostka , np. 我们 (wŏmen) – my.

Dodatkowo istnieje zaimek 咱们 (zánmen) – „my” w znaczeniu osoby mówiącej oraz słuchacza/y, np. 咱们中文? (zánmen qù shàng zhōngwén kè ma) – Czy (my) idziemy na lekcję chińskiego?

Występuje także, podobnie jak w języku niemieckim, zaimek grzecznościowy, używany w sytuacjach oficjalnych: (nín) – Pan, Pani, Państwo. Nie wolno tworzyć liczby mnogiej tego zaimka – może być to wręcz odczytane jako obraźliwe. W niektórych sytuacjach akceptowalne jest użycie zwrotów liczebnych, np. (nìn sān wéi) – dosł. „trzech Państwa”, „Państwo troje”. Dzieje się tak jednak niezwykle rzadko.

Zaimki dzierżawcze[edytuj]

Zaimki te w języku chińskim nie istnieją samodzielnie, tworzy się je poprzez umieszczenie partykuły dzierżawczej za zaimkiem osobowym, np. 她的 (tāde) – jej.

Wyjątkiem od powyższej reguły jest stosowanie zaimków dzierżawczych wobec osób bliskich. Wtedy partykułę pomija się, np. 妈妈 (wŏ māma) – moja mama.

Zaimki wskazujące[edytuj]

W zasadzie istnieją tylko dwa zaimki wskazujące: (zhè) – to, oraz: (nà) – tamto. W połączeniu z odpowiednimi partykułami, klasyfikatorami czy przyimkami tworzą całą gamę zaimków wskazujących złożonych, np. (zhè běn shū) – ta książka; 这么 (zhème shū) – taka książka; 这里 (zhèlĭ) – tutaj.

Inne zaimki[edytuj]

Istnieją oczywiście inne zaimki w języku chińskim, a raczej słowa i złożenia pełniące funkcję zaimków. Najważniejsze to:

  • (měi) – każdy (dzień, człowiek itp.)
  • 一切 (yíqiè) oraz 大家 (dàjiā) – odpowiednio: wszystko i wszyscy
  • 有的 (yŏude) – niektórzy, niektóre.
  • (sheí) oraz 什么 (shénme) – odpowiednio: kto? (kogo?) i co?/jak?

Przyimek[edytuj]

Przyimki chińskie, podobnie jak w języku polskim, służą do określania miejsca w czasie i przestrzeni.

Dla przyimków pełniących funkcję opisu miejsca istotna jest obecność rzeczownika (mian) lub (biān), przyjmujących w tym kontekście znaczenie „strona” lub „powierzchnia”. Tak skonstruowane określenia miejsca znajdują się zawsze po rzeczowniku, do którego się odnoszą, np. 外边 (wŏ jiā wàibian) – na zewnątrz mojego domu.

Prawie wszystkie inne przyimki stosuje się analogicznie jak w języku polskim. Wyjątek stanowią opisane poniżej (shàng), (xià), (chū), (jìn) oraz (huí).

Przyimki 上 oraz 下[edytuj]

Przyimki te są najbardziej popularne w języku chińskim i przyjmują wiele znaczeń w rozmaitych kontekstach. Dosłownie oznacza „na” lub „nad”, natomiast „po” lub „pod”. W tym sensie funkcjonują – w połączeniu z lub – jako określenia miejsca. Ponadto jednak słowa te mogą przyjmować szereg innych znaczeń, m.in.:

  • „przed”/„podczas” i „po”, np. (shàng kè) – na lekcji, podczas niej
  • „poprzedni” oraz „następny”, np. 星期三 (xià ge xīngqīsān) – następna środa
  • „wchodzić”/„wsiadać” i „wychodzić”/„wysiadać”, np. (shàng chē) – wsiadać do samochodu
  • „rozpoczynać” i „kończyć”, np. (xià bān) – kończyć pracę, wychodzić z niej
  • „w górę” oraz „w dół”, np. (shàng qù) – wejść na górę.

Ponadto istnieje jeszcze wiele wyrażeń, z którymi łączą się te dwa przyimki, zazwyczaj jednak można połączyć ich znaczenie z jednym z powyższych.

Przyimki 出, 进 oraz 回[edytuj]

Słowa , i nie są przyimkami sensu stricto, jednak w połączeniu z czasownikami określającymi ruch oraz niektórymi rzeczownikami pełnią taką funkcję.

  • oznacza kierunek „z” – wyjść skądś, wyjąć coś skądś itp.
  • jest przeciwieństwem , oznacza ruch „do” – wejść gdzieś, wjechać dokądś itp.
  • także odnosi się do kierunku „do”, oznacza „z powrotem do” – wracać.

Bardzo ważne w określaniu kierunku ruchu jest przy tym wybór czasownika. W języku chińskim wyróżnia się kierunki „od mówiącego” oraz „do mówiącego”. Przykładowo, jeśli chcemy zaprosić kogoś do pomieszczenia, w którym już się znajdujemy, użyjemy zwrotu (jìn lai), natomiast wypraszając kogoś od siebie na zewnątrz powiemy (chū qù).

Spójnik[edytuj]

Większość spójników w języku chińskim funkcjonuje analogicznie jak w języku polskim. Istnieją jednak pewne istotne wyjątki.

Spójnik „i”[edytuj]

Nie istnieje w języku chińskim jedno słowo, które oddawałoby sens polskiego „i”. W zależności od kontekstu i intencji mówiącego użyć można:

  • (gēn) lub (hé) – dosł. „z” kimś lub czymś, np. 妈妈 (wŏ gēn wŏ māma) – ja i moja mama; dla podkreślenia faktu bycia razem, często dodaje się wyrażenie 一块儿 (yíkuàir) lub 一起 (yìqǐ)
  • (yĕ) – dosł. także, też, również, np. ,音乐 (wŏ kàn shū, yĕ tīng yīnyuè) – Czytam książkę i słucham muzyki.

Spójnik „lub”[edytuj]

Są dwa słowa pełniące funkcję „lub” w języku chińskim. W zależności czy wypowiadane zdanie jest twierdzeniem czy pytaniem, używa się odpowiednio (huò) lub 还是 (haíshì).

Ważne: spójnik 还是 ma także drugie znaczenie! W zdaniach twierdzących używa się go w sensie „jeszcze”. Ważne jest, żeby nie mylić tych dwóch znaczeń!

Liczebnik[edytuj]

System liczenia w języku chińskim jest nieco inny niż w języku polskim. W obu istnieją liczebniki podstawowe: 0–10 oraz 100 ( – băi) i 1000 ( – qiăn). Dodatkowo jednak używa się jeszcze odrębnego liczebnika dla 10000, tj. (wàn).

Liczby formuje się w bardzo prosty sposób, podając w odpowiedniej kolejności ilość dziesiątek, setek, tysięcy itp. Przykładowo, liczbę 783465 zapiszemy tak: (qī shì bā wàn sān qiăn sì băi liù shì wŭ – „siedemdziesiąt osiem dziesiątki tysięcy, trzy tysiące, cztery setki, sześćdziesiąt pięć”).

Liczebnik „dwa”[edytuj]

Liczba 2 stanowi wyjątek wśród liczebników w języku chińskim – istnieją dwie takie liczby, przy czym nie można stosować ich zamiennie.

  • (èr) – stosowana w liczebnikach porządkowych oraz liczbach pomiędzy 10 a 1000, także przy określaniu dat
  • (liăng) – stosowana przed klasyfikatorami w znaczeniu „dwie sztuki czegoś”, a także dla liczb większych od 1000.

Liczebniki porządkowe[edytuj]

Liczebniki porządkowe w języku chińskim tworzy się poprzez dodanie przedrostka (dì). Przykładowo, pierwszy zapiszemy 第一 (dìyí), zaś dziewięćsetny – (dì jiŭ băi).

Partykuła[edytuj]

Lista partykuł w języku chińskim różni się od polskiej – niektóre partykuły można przetłumaczyć bezpośrednio, inne nie mają swoich odpowiedników. Poniższa lista wymienia najważniejsze partykuły.

  • (ma) – odpowiednik polskiego „czy”, zawsze na końcu pytania
  • (de) – partykuła dzierżawcza i jednocześnie tworząca imiesłowy
  • (dōu) – partykuła bez bezpośredniego polskiego odpowiednika, oznacza „wszystko”, „oboje”, „bez wyjątku”; umieszczana po rzeczowniku, do którego się odnosi
  • (me) – partykuła bez własnego znaczenia, tworzy głównie pytania (co? kto? jak? itp.) oraz zaimki określone i nieokreślone
  • (ne) – ma kilka zastosowań: podkreśla ciągłość trwania czynności, zwraca pytanie do pytającego (polskie: 你呢 nǐ ne – a ty?) oraz rzadziej wzmacnia pytanie szczegółowe
  • (le) – partykuła wskazująca na zmianę stanu lub dokonanie czynności, pojawia się bezpośrednio po czasowniku lub na końcu zdania
  • (ba) – partykuła wyrażająca przypuszczenie lub sugestię, rzadziej – rozkaz
  • (bù/bú) – „nie”
  • (méi) – również „nie”, używane z czasownikiem mieć – (yŏu), oraz w czasie przeszłym.
  • (de) – partykuła wprowadzająca określenie czasownika, odpowiadające na pytanie „jak”, np. 做饭,. (tā zùofàn, zùode hén hăo) – On bardzo dobrze gotuje.

Ważne: w języku chińskim nie ma odpowiedników polskich partykuł „że”, „niech”, „no”, „li” oraz „by”.

Budowa zdań[edytuj]

Zasady składni w języku chińskim porównać można do tych w języku niemieckim – każda część zdania ma swoje określone, stałe miejsce w szyku. Zapamiętanie kolejności gwarantuje poprawność gramatyczną wypowiedzi.

Zdania proste[edytuj]

Zdania proste budowane są w oparciu o parę podmiot+orzeczenie, przy czym orzeczenie musi mieć wspominaną już formę „czasownik+obiekt”. Tak skonstruowany rdzeń zdania może być używany samodzielnie albo też rozbudowywany o kolejne elementy:

  • drugi podmiot, tj. osobę, z którą lub do której czynność jest skierowana – zawsze za pierwszym podmiotem, obok niego (ludzie zawsze występują razem!)
  • okolicznik czasu – zawsze pierwszy w zdaniu, przed podmiotem
  • okolicznik miejsca – pomiędzy podmiotem a orzeczeniem
  • przydawkę – przed podmiotem, ale po okoliczniku czasu, jeśli taki występuje, oraz pomiędzy czasownikiem a „obiektem”
  • okolicznik sposobu – po „obiekcie”, z użyciem .

Poniżej zaprezentowany jest przykład rdzenia zdaniowego oraz zdanie rozwinięte zbudowane na jego bazie.

吃饭. (wŏ chī fàn) → (Ja) jem (posiłek).

今天朋友. (jīntiān wŏ gēn péngyou zài wŏ jiā chī hén hăo de fàn) → Dziś z przyjacielem jemy u mnie w domu bardzo dobry posiłek. (dosł. Dziś ja razem z przyjacielem w moim domu jem bardzo dobry posiłek).

Jak widać, rzeczywisty szyk zdania jest sprzeczny z „logicznym” szykiem, jakiego używa się w języku polskim. Stąd Polacy często mają problemy z jego poprawnym zastosowaniem.

Pytania[edytuj]

Konstrukcja pytań opiera się na podstawowym szyku zdania.

  • Pytania proste tworzy się dodając partykułę na końcu zdania twierdzącego, np. ? (nĭ kàn shū ma) → Czy (ty) czytasz (książkę)? (dosł. Ty czytasz książkę czy?). Alternatywnie, pytania takie tworzy się poprzez przeczenie, tj. stosując konstrukcję orzeczenie+nie+orzeczenie, np. ? (nĭ máng bù máng) → Czy (ty) jesteś zajęty? (dosł. Ty zajęty nie zajęty?). Należy przy tym zwrócić uwagę na popularne w języku chińskim skracanie takich konstrukcji dla orzeczeń dwuczłonowych, np. 可以? (kĕ bù kĕyĭ) zamiast 可以可以? (kĕyĭ bù kĕyĭ) – Czy można? (dosł. Można nie można?)
  • Pytania szczegółowe (gdzie? kiedy? jak?) tworzone są poprzez zastąpienie wybranego elementu zdania twierdzącego odpowiednim zaimkiem, np.:

Ważne: w pytaniach o ilość stosuje się zamiennie wyrażenia 多少 oraz . Są one w tym kontekście synonimiczne, ale wymaga użycia klasyfikatora. Ponadto stosuje się też w pytaniach o czas – który dzień? która godzina? ile minut? 多少 nie można stosować w tym kontekście.

Przeczenia[edytuj]

Najprostsze przeczenia tworzy się poprzez dodanie „nie” – lub przed orzeczeniem. Podobnie jak w języku angielskim lub niemieckim przeczenia są pojedyncze.

Przeczenie w języku chińskim można też stworzyć używając określeń typu nic, nikt, nigdzie itp. Konstrukcja ta jest skomplikowana i nieintuicyjna – korzystając z zaimka pytającego oraz partykuły zaprzecza się podmiotowi zdania. Przykładowo, chcąc powiedzieć „Nikt nie lubi egzaminów.”, należy użyć zaimka „kto”: 喜欢考试. (sheí dōu bù xĭhuan kăoshì).

Zdania złożone[edytuj]

Zdania złożone najprościej tworzy się poprzez połączenie dwóch lub więcej zdań prostych odpowiednim spójnikiem, dokładnie tak samo jak w języku polskim. Jeżeli podmiot, dopełnienie tudzież „obiekt” orzeczenia pozostaje ten sam, w kolejnych zdaniach składowych można zastąpić go tylko klasyfikatorem, np. 好看,. (zhè zhì bĭ hén hăokàn, wŏ yào măi sān zhì) → Te długopisy są bardzo ładne, chcę kupić trzy.

Odrębną formą zdania złożonego jest zdanie z przydawką rozszerzoną. Zdania takie tworzy się podobnie jak w języku niemieckim – poprzez dodanie odpowiedniej treści pomiędzy zaimek wskazujący (z klasyfikatorem) a opisywany rzeczownik. Po czasowniku w funkcji imiesłowu dodaje się . Przykładowe zdanie: 穿衣服女孩妹妹. (zhè ge chūan huángsè yīfu de nŭhái shì wŏ mèimei) → Ta ubrana na żółto dziewczyna to moja młodsza siostra (dosł. Ta nosząca żółte ubranie dziewczyna jest moją młodszą siostrą.)

Słowotwórstwo i fonetyka[edytuj]

Słowotwórstwo[edytuj]

Język chiński jest językiem bardzo starym. Obecnie proces słowotwórczy w zasadzie zakończył się, przynajmniej w takim sensie, że nie tworzy się już nowych znaków. Jest to możliwe głównie dlatego, iż zasób znaków, mimo że ograniczony, jest w istocie tak ogromny, że dla przeciętnego użytkownika wydaje się on nieskończony. Sytuację najlepiej obrazują liczby: uważa się, iż znajomość około 1000 słów (znaków i złożen, patrz niżej) pozwala na podstawowe, codzienne funkcjonowanie; 3000 słów to minimum programowe HSK – certyfikatu znajomości języka chińskiego dla obcokrajowców; wykształcony Chińczyk znać ich może aż do 100 000, przy czym zawsze może pojawić się „nowe”, wcześniej nie znane mu słowo.

Wiele osób, myśląc o języku chińskim, automatycznie utożsamia znaki ze słowami, rozumując po prostu: „jeden znak = jedno słowo”. W praktyce podejście to jest bardzo bliskie prawdzie, a jednocześnie zupełnie błędne. W istocie, wiele znaków funkcjonuje pojedynczo i ma jedno, określone znaczenie. Istnieją jednak także znaki wieloznaczne lub – występujące samodzielnie – pozbawione znaczenia. Ich liczba jest jednak ograniczona. W istocie, najlepsze rezultaty przynosi nauka gotowych zwrotów oraz złożeń, dopiero zaś po opanowaniu tychże, analiza ich składowych.

Złożenia i podwojenia[edytuj]

Jak już wspomniano, słowa tworzy się poprzez złożenie znaków – jednostek znaczeniowych. Zazwyczaj złożenia takie mają znaczenie wynikające ze znaczenia znaków w nich użytych, np. 每天 (mĕitiān) – „codziennie” tworzą znaki i , czyli „każdy” oraz „dzień”.

Możliwe jest jednak, że znaczenie nowego słowa ma wymiar raczej symboliczny, metaforyczny, od łatwego do uchwycenia aż po abstrakcję. Przykładowo, 电影 (diànyĭng) – „film” pochodzi ze złożenia znaków/słów i , czyli „elektryczność, prąd” oraz „teatr, przedstawienie”. W sensie metaforycznym film (tudzież kinematografia) jest „teatrem na prąd”, jednak nie dosłownie.

Wyjątkową formą złożeń są podwojenia. Stosuje się je głównie wobec czasowników oraz określeń czasu, celem podkreślenia ich intensywności, chwilowości lub istotności. Przykładami takich złożeń mogą być wyrażenia takie jak:

  • 看看 (kànkan) – „patrz!”, „spójrz!” (czasem występujące w formie 看一看 (kànyíkàn))
  • 天天 (tiāntian) – „codziennie”, „dzień w dzień”
  • 常常 (chángchang) – „często”
  • 谢谢 (xièxie) – „dziękuję (bardzo)”.

Słowa obcego pochodzenia[edytuj]

Swoistą formą słowotwórstwa jest przejmowanie przez język chiński słów obcego pochodzenia, głównie z zakresu nowych technologii. Podobny proces ma obecnie miejsce w języku polskim; również u nas część słów przyjmuje się bez tłumaczenia (np. Internet), inne zaś tłumaczy wedle możliwości języka.

W języku chińskim tłumaczenia słów obcych opierają się na wspomnianym już podejściu metaforycznym – np. komputer to 电脑 (diànnăo) czyli „elektryczny mózg”. Inaczej jednak ma się sprawa ze słowami bezpośrednio przejmowanymi z języka obcego. Zamiast starać się oddać znaczenie słowa, tworzone jest złożenie możliwie bliskie brzmieniowo, np. 迪斯科 (dísīkĕ) – z angielskiego disco: dyskoteka.

Upraszczanie znaków[edytuj]

Decyzja o uproszczeniu pisowni języka chińskiego, wydana za czasów Rewolucji Kulturalnej, doprowadziła do powstania swoistego „drugiego języka chińskiego”, powszechnie określanego jako „uproszczony” (中文:简体字 – zhōngwén: jĭantĭzi), w odróżnieniu od języka klasycznego, w zapisie tradycyjnym (中文:繁體字 – zhōngwén: fántĭzi). Mimo, że faktycznie jest to ten sam język, uproszczenia dotknęły wielu znaków, co sprawia, że osoba nieobeznana może uznać je za dwa oddzielne. W Wikisłowniku opisywane są oba rodzaje znaków, jednak większy nacisk kładziony jest na pisownię uproszczoną, gdyż to ona obowiązuje obecnie w większości miejsc, gdzie język chiński jest językiem powszechnym.

Fonetyka[edytuj]

Język chiński jest językiem fonetycznym, a więc opartym w dużej mierze na brzmieniach, tonach i akcentach. Stąd też trudność w jego zrozumieniu w mowie dla obcokrajowców – nie wyćwiczone ucho nie jest w stanie odróżnić tonów i niuansów brzmieniowych poszczególnych sylab i złożeń. Cierpliwość i ćwiczenia pozwalają wszakże poradzić sobie i z tym problemem.

Tony[edytuj]

Wyróżnia się cztery tony:

  • pierwszy (阴平) – wysoki, ciągły, oznaczany symbolem ˉ nad samogłoską
  • drugi (阳平) – rosnący, oznaczany ˊ
  • trzeci (上声) – opadająco-rosnący, zaznaczany jako ˇ
  • czwarty (去声) – opadający, z symbolem ˋ.

Ponadto niektóre sylaby pozbawione są tonu. Ten swoisty ton piąty oznacza się brakiem jakiegokolwiek symbolu nad samogłoską.

Transkrypcje[edytuj]

Najpopularniejszą i najpowszechniejszą obecnie transkrypcją języka chińskiego jest pinyin (拼音). Tabela poniżej przedstawia sylabizację wg tego standardu wraz z polskimi odpowiednikami.

Nagłos Przybliżona wymowa
b b/p
c ch
ch czh
d d/t
f f
g g/k
h h
j dź/ć
k kh
l l
m m
n n
p ph
q ćh(ćś [1])
r ż
s s
sh sz
t th
w ł
x ś
y j
z dz/c
zh dż/cz
Końcówki Przybliżona wymowa
a, -a a
o, -o o
e, -e e
i, -i i
wu, -u u
yu, -ü ü
e, -e e
i, -i i
ai, -ai aj
ei, -ei ej
ao, -ao ao
ou, -ou
en, -en en
ye, ie je
an, -an an
ang, -ang
ying, -ing
you, -iu joł
eng, -eng
weng, -ong
ya, -ia ja
yao, -iao jao,-iao
yan, -ian jen, -ien
yin, -in jin
yang, -iang jaŋ
yong, -iong joŋ
er, -er er
wa, -ua ła
wo, -uo ło
wai, -uai łaj
wei, -ui łej
wan, -uan łan
wen, -un łen
wang, -uang łaŋ
weng, -ueng łeŋ
yue, -üe üe
yuan, -üan üan
yun, -ün ün

Drugim popularnym sposobem transkrypcji, czy też może fonetyzacji, jest powszechne na Tajwanie bopomofo (ㄅㄆㄇㄈ; poprawnie 注音符号). Wielu uważa, iż jest ono dokładniejsze od pinyin, jeśli chodzi o wierność przekazu dźwięków. Dodatkowo, ponieważ oparte jest na elementach dźwiękowych samych znaków, ułatwia ich naukę. Poniżej zaprezentowana jest tzw. tabela porównawcza pinyin i bopomofo.

ba
ㄅㄚ
pa
ㄆㄚ
ma
ㄇㄚ
fa
ㄈㄚ
da
ㄉㄚ
ta
ㄊㄚ
na
ㄋㄚ
la
ㄌㄚ
ga
ㄍㄚ
ka
ㄎㄚ
ha
ㄏㄚ
zha
ㄓㄚ
cha
ㄔㄚ
sha
ㄕㄚ
za
ㄗㄚ
ca
ㄘㄚ
sa
ㄙㄚ
bo
ㄅㄛ
po
ㄆㄛ
mo
ㄇㄛ
fo
ㄈㄛ
de
ㄉㄜ
te
ㄊㄜ
ne
ㄋㄜ
le
ㄌㄜ
ge
ㄍㄜ
ke
ㄎㄜ
he
ㄏㄜ
zhe
ㄓㄜ
che
ㄔㄜ
she
ㄕㄜ
re
ㄖㄜ
ze
ㄗㄜ
ce
ㄘㄜ
se
ㄙㄜ
bai
ㄅㄞ
pai
ㄆㄞ
mai
ㄇㄞ
dai
ㄉㄞ
tai
ㄊㄞ
nai
ㄋㄞ
lai
ㄌㄞ
gai
ㄍㄞ
kai
ㄎㄞ
hai
ㄏㄞ
zhai
ㄓㄞ
chai
ㄔㄞ
shai
ㄕㄞ
zai
ㄗㄞ
cai
ㄘㄞ
sai
ㄙㄞ
bei
ㄅㄟ
pei
ㄆㄟ
mei
ㄇㄟ
fei
ㄈㄟ
dei
ㄉㄟ
nei
ㄋㄟ
lei
ㄌㄟ
gei
ㄍㄟ
kei
ㄎㄟ
hei
ㄏㄟ
zhei
ㄓㄟ
shei
ㄕㄟ
zei
ㄗㄟ
bao
ㄅㄠ
pao
ㄆㄠ
mao
ㄇㄠ
dao
ㄉㄠ
tao
ㄊㄠ
nao
ㄋㄠ
lao
ㄌㄠ
gao
ㄍㄠ
kao
ㄎㄠ
hao
ㄏㄠ
zhao
ㄓㄠ
chao
ㄔㄠ
shao
ㄕㄠ
rao
ㄖㄠ
zao
ㄗㄠ
cao
ㄘㄠ
sao
ㄙㄠ
pou
ㄆㄡ
mou
ㄇㄡ
fou
ㄈㄡ
dou
ㄉㄡ
tou
ㄊㄡ
nou
ㄋㄡ
lou
ㄌㄡ
gou
ㄍㄡ
kou
ㄎㄡ
hou
ㄏㄡ
zhou
ㄓㄡ
chou
ㄔㄡ
shou
ㄕㄡ
rou
ㄖㄡ
zou
ㄗㄡ
cou
ㄘㄡ
sou
ㄙㄡ
ban
ㄅㄢ
pan
ㄆㄢ
man
ㄇㄢ
fan
ㄈㄢ
dan
ㄉㄢ
tan
ㄊㄢ
nan
ㄋㄢ
lan
ㄌㄢ
gan
ㄍㄢ
kan
ㄎㄢ
han
ㄏㄢ
zhan
ㄓㄢ
chan
ㄔㄢ
shan
ㄕㄢ
ran
ㄖㄢ
zan
ㄗㄢ
can
ㄘㄢ
san
ㄙㄢ
ben
ㄅㄣ
pen
ㄆㄣ
men
ㄇㄣ
fen
ㄈㄣ
nen
ㄋㄣ
gen
ㄍㄣ
ken
ㄎㄣ
hen
ㄏㄣ
zhen
ㄓㄣ
chen
ㄔㄣ
shen
ㄕㄣ
ren
ㄖㄣ
zen
ㄗㄣ
cen
ㄘㄣ
sen
ㄙㄣ
bang
ㄅㄤ
pang
ㄆㄤ
mang
ㄇㄤ
fang
ㄈㄤ
dang
ㄉㄤ
tang
ㄊㄤ
nang
ㄋㄤ
lang
ㄌㄤ
gang
ㄍㄤ
kang
ㄎㄤ
hang
ㄏㄤ
zhang
ㄓㄤ
chang
ㄔㄤ
shang
ㄕㄤ
rang
ㄖㄤ
zang
ㄗㄤ
cang
ㄘㄤ
sang
ㄙㄤ
beng
ㄅㄥ
peng
ㄆㄥ
meng
ㄇㄥ
feng
ㄈㄥ
deng
ㄉㄥ
teng
ㄊㄥ
neng
ㄋㄥ
leng
ㄌㄥ
geng
ㄍㄥ
keng
ㄎㄥ
heng
ㄏㄥ
zheng
ㄓㄥ
cheng
ㄔㄥ
sheng
ㄕㄥ
reng
ㄖㄥ
zeng
ㄗㄥ
ceng
ㄘㄥ
seng
ㄙㄥ
- zhi
chi
shi
ri
zi
ci
si
bi
ㄅ一
piㄆ一 mi
ㄇ一
di
ㄉ一
ti
ㄊ一
ni
ㄋ一
li
ㄌ一
ji
ㄐ一
qi
ㄑ一
xi
ㄒ一
一ㄚ lia
ㄌ一ㄚ
jia
ㄐ一ㄚ
qia
ㄑ一ㄚ
xia
ㄒ一ㄚ
一ㄝ bie
ㄅ一ㄝ
pie
ㄆ一ㄝ
mie
ㄇ一ㄝ
die
ㄉ一ㄝ
tie
ㄊ一ㄝ
nie
ㄋ一ㄝ
lie
ㄌ一ㄝ
jie
ㄐ一ㄝ
qie
ㄑ一ㄝ
xie
ㄒ一ㄝ
一ㄠ biao
ㄅ一ㄠ
piao
ㄆ一ㄠ
miao
ㄇ一ㄠ
diao
ㄉ一ㄠ
tiao
ㄊ一ㄠ
niao
ㄋ一ㄠ
liao
ㄌ一ㄠ
jiao
ㄐ一ㄠ
qiao
ㄑ一ㄠ
xiao
ㄒ一ㄠ
一ㄡ miu
ㄇ一ㄡ
diu
ㄉ一ㄡ
niu
ㄋ一ㄡ
liu
ㄌ一ㄡ
jiu
ㄐ一ㄡ
qiu
ㄑ一ㄡ
xiu
ㄒ一ㄡ
一ㄢ bian
ㄅ一ㄢ
pian
ㄆ一ㄢ
mian
ㄇ一ㄢ
dian
ㄉ一ㄢ
tian
ㄊ一ㄢ
nian
ㄋ一ㄢ
lian
ㄌ一ㄢ
jian
ㄐ一ㄢ
qian
ㄑ一ㄢ
xian
ㄒ一ㄢ
一ㄣ bin
ㄅ一ㄣ
pin
ㄆ一ㄣ
min
ㄇ一ㄣ
nin
ㄋ一ㄣ
lin
ㄌ一ㄣ
jin
ㄐ一ㄣ
qin
ㄑ一ㄣ
xin
ㄒ一ㄣ
一ㄤ niang
ㄋ一ㄤ
liang
ㄌ一ㄤ
jiang
ㄐ一ㄤ
qiang
ㄑ一ㄤ
xiang
ㄒ一ㄤ
一ㄥ bing
ㄅ一ㄥ
ping
ㄆ一ㄥ
ming
ㄇ一ㄥ
ding
ㄉ一ㄥ
ting
ㄊ一ㄥ
ning
ㄋ一ㄥ
ling
ㄌ一ㄥ
jing
ㄐ一ㄥ
qing
ㄑ一ㄥ
xing
ㄒ一ㄥ
bu
ㄅㄨ
pu
ㄆㄨ
mu
ㄇㄨ
fu
ㄈㄨ
du
ㄉㄨ
tu
ㄊㄨ
nu
ㄋㄨ
lu
ㄌㄨ
gu
ㄍㄨ
ku
ㄎㄨ
hu
ㄏㄨ
zhu
ㄓㄨ
chu
ㄔㄨ
shu
ㄕㄨ
ru
ㄖㄨ
zu
ㄗㄨ
cu
ㄘㄨ
su
ㄙㄨ
ㄨㄚ gua
ㄍㄨㄚ
kua
ㄎㄨㄚ
hua
ㄏㄨㄚ
zhua
ㄓㄨㄚ
chua
ㄔㄨㄚ
shua
ㄕㄨㄚ
ㄨㄛ duo
ㄉㄨㄛ
tuo
ㄊㄨㄛ
nuo
ㄋㄨㄛ
luo
ㄌㄨㄛ
guo
ㄍㄨㄛ
kuo
ㄎㄨㄛ
huo
ㄏㄨㄛ
zhuo
ㄓㄨㄛ
chuo
ㄔㄨㄛ
shuo
ㄕㄨㄛ
ruo
ㄖㄨㄛ
zuo
ㄗㄨㄛ
cuo
ㄘㄨㄛ
suo
ㄙㄨㄛ
ㄨㄞ guai
ㄍㄨㄞ
kuai
ㄎㄨㄞ
huai
ㄏㄨㄞ
zhuai
ㄓㄨㄞ
chuai
ㄔㄨㄞ
shuai
ㄕㄨㄞ
ㄨㄟ dui
ㄉㄨㄟ
tui
ㄊㄨㄟ
gui
ㄍㄨㄟ
kui
ㄎㄨㄟ
hui
ㄏㄨㄟ
zhui
ㄓㄨㄟ
chui
ㄔㄨㄟ
shui
ㄕㄨㄟ
rui
ㄖㄨㄟ
zui
ㄗㄨㄟ
cui
ㄘㄨㄟ
sui
ㄙㄨㄟ
ㄨㄢ duan
ㄉㄨㄢ
tuan
ㄊㄨㄢ
nuan
ㄋㄨㄢ
luan
ㄌㄨㄢ
guan
ㄍㄨㄢ
kuan
ㄎㄨㄢ
huan
ㄏㄨㄢ
zhuan
ㄓㄨㄢ
chuan
ㄔㄨㄢ
shuan
ㄕㄨㄢ
ruan
ㄖㄨㄢ
zuan
ㄗㄨㄢ
cuan
ㄘㄨㄢ
suan
ㄙㄨㄢ
ㄨㄣ dun
ㄉㄨㄣ
tun
ㄊㄨㄣ
lun
ㄌㄨㄣ
gun
ㄍㄨㄣ
kun
ㄎㄨㄣ
hun
ㄏㄨㄣ
zhun
ㄓㄨㄣ
chun
ㄔㄨㄣ
shun
ㄕㄨㄣ
run
ㄖㄨㄣ
zun
ㄗㄨㄣ
cun
ㄘㄨㄣ
sun
ㄙㄨㄣ
ㄨㄤ guang
ㄍㄨㄤ
kuang
ㄎㄨㄤ
huang
ㄏㄨㄤ
zhuang
ㄓㄨㄤ
chuang
ㄔㄨㄤ
shuang
ㄕㄨㄤ
ㄨㄥ dong
ㄉㄨㄥ
tong
ㄊㄨㄥ
nong
ㄋㄨㄥ
long
ㄌㄨㄥ
gong
ㄍㄨㄥ
kong
ㄎㄨㄥ
hong
ㄏㄨㄥ
zhong
ㄓㄨㄥ
chong
ㄔㄨㄥ
rong
ㄖㄨㄥ
zong
ㄗㄨㄥ
cong
ㄘㄨㄥ
song
ㄙㄨㄥ

ㄋㄩ

ㄌㄩ
ju
ㄐㄩ
qu
ㄑㄩ
xu
ㄒㄩ
ㄩㄝ nüe
ㄋㄩㄝ
lüe
ㄌㄩㄝ
jue
ㄐㄩㄝ
que
ㄑㄩㄝ
xue
ㄒㄩㄝ
ㄩㄢ lüan
ㄌㄩㄢ
juan
ㄐㄩㄢ
quen
ㄑㄩㄢ
xuen
ㄒㄩㄢ
ㄩㄣ jun
ㄐㄩㄣ
qun
ㄑㄩㄣ
xun
ㄒㄩㄣ
ㄩㄥ jiong
ㄐㄩㄥ
qiong
ㄑㄩㄥ
xiong
ㄒㄩㄥ

Zobacz też[edytuj]

Przypisy[edytuj]

  1. Wymowa "ćś" jest dobrym przybliżeniem, ze względu na upodobnienie, któremu ulega przydech po głosce "ć"